مقام و منزلت شهيد در اسلام

22 اسفندماه در تقویم جمهوری اسلامی ایران به نام روز «بزرگداشت شهدا» نام‌گذاری شده است که به همین مناسبت حجت‌الاسلام محمدتقی صرفی‌‎پور، از کارشناسان دینی یادداشتی در اختیار ایکنای لرستان قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم:

شهيد يكی از نام‌های خداوند است و به كسانی كه در راه پروردگار كشته می‎شوند، شهيد گويند، زيرا شهدا بعد از كشته شدن، زنده بوده و در پيشگاه خداوند روزی می‌خورند و شاهد اعمال امت هستند و در قيامت شفاعت می‎کنند.

شهادت سعادتی است كه آرزوی مردان و زنان با خدا بوده است و عده‌ای از پيامبران به اين رستگاری عظيم رسيده‌اند؛ حضرت زكريا و حضرت يحیی از جمله پيامبران شهيد هستند و روايت شده كه بنی‎اسرائيل در یک روز 70 پيامبر را شهيد كردند. همچنين پیامبر اکرم(ص) بر اثر زهری كه در غذا به‌وسيله زن يهوديه داده شد از دنيا رفت. بنابراین، اصحاب می‎گفتند پيامبر هم شهيد شد. امامان معصوم و دختر محبوب پيامبر اکرم(ص) هم به‌وسيله شهادت از دنيا رفتند و در بستر و به مرگ طبيعی چشم از دنیا نبستند و اين اهميت مسئله شهادت را نشان می‎دهد.

شهادت باعث زنده بودن دين است و تاكنون اگر از دين و اسلام نامی باقی مانده و اين‌چنين در حال گسترش است مرهون قلم دانشمندان و خون شهيدان است. انقلاب اسلامی نيز با خون هزاران شهيد به پيروزی رسيد و در راه تداوم خود نيز چه در دفاع مقدس و چه در سنگرهای ديگر شهدای بزرگواری را تقديم راه اسلام عزيز کرده است.

به تعبير استاد شهيد مرتضی مطهری شهید از راه خون خودش نوعی جاودانگی به خويشتن می‌دهد و به هستی خود ارزش ابدی می‎بخشد و برای هميشه اين «خون در رگ‌های اجتماع می‌جهد و چون حماسه آفريده گريه بر او، شركت در حماسه‌اش و هماهنگی با روحش و موافقت با نشاطش و حركت در موجش است.»

در تاریخ اسلام، شهدا به دسته‎های مختلف تقسيم می‎شوند كه از نظر مقام و منزلت با هم فرق دارند. ابتدا شهدای قبل از هجرت كه شامل سميه و ياسر و چند نفر ديگراست. سپس شهدای جنگ‌های صدر اسلام از قبيل حضرت حمزه كه در احد شهيد شد و جعفر طيار و زيد بن حارثه و عبدالله بن رواحه درموته و تا خيبر كه چوپانی كه تازه مسلمان بود به نام اسود راعی قبل از اينكه يک ركعت نماز بخواند شهيد شد.

دسته دیگر شهدای جنگ‌های صفين و جمل هستند از قبيل اويس قرنی و عمار ياسر و هاشم مرقال كه در ركاب امام علی(ع) شهيد شدند. دسته سوم شهدای كربلا هستند از قبيل حبيب بن مظاهر و مسلم بن عوسجه و برير بن خضير و زهيربن قين و مسلم بن عقيل و... همچنين صدها نفر از شيعيان در راه مبارزه با ستمكاران به شهادت رسيدند از جمله حجر بن عدی و ميثم تمار و رشيد هجری و كميل و قنبر و ابن‌سكيت و عمر و بن حمق و... بعد از اين‌ها هزاران عالم و مبارز ديگر در راه جهاد با دشمنان خدا به شهادت رسيدند از قبيل ميرزا كوچک‌خان جنگلی، نواب صفوی، مدرس، شيخ فضل‌الله نوری و شيخ محمد خيابانی تا انقلاب اسلامی كه بيش از صد هزار شهيد تقديم اسلام کرد و در ايام دفاع مقدس هم نزديک به 300 هزار شهيد تقديم انقلاب شد.

جایگاه شهید در آیات قرآن

در قرآن کریم، حدود 10 آیه به‌صورت صریح درباره کسانی که در راه خدا کشته شده باشند وجود دارد. از جمله مسائلی که در این آیات به آن اشاره شده است عبارت است از زنده بودن شهید، رزق شهید، آمرزش گناهان شهید، ضایع نشدن عمل شهید، مسرت و خوشحالی شهید، وارد شدن در رحمت الهی و رستگاری شهید.

خداوند متعال در آیه 154 سوره بقره فرموده است: «وَلاَ تَقُولُواْ لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبيلِ اللّهِ أَمْوَاتٌ بَلْ أَحْيَاء وَلَكِن لاَّ تَشْعُرُونَ؛ و كسانى را كه در راه خدا كشته می‌شوند مرده نخوانيد بلكه زنده‏‌اند ولى شما نمی‌دانيد.»

همچنین در آیات 139 و 140 سوره  آل‌عمران فرموده است: «وَلاَ تَهِنُوا وَلاَ تَحْزَنُوا وَأَنتُمُ الأَعْلَوْنَ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ﴿139﴾ إِن يَمْسَسْكُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِّثْلُهُ وَتِلْكَ الأيَّامُ نُدَاوِلُهَا بَيْنَ النَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُواْ وَيَتَّخِذَ مِنكُمْ شُهَدَاء وَاللّهُ لاَ يُحِبُّ الظَّالِمِينَ؛ و اگر مؤمنيد سستى مكنيد و غمگين مشويد كه شما برتريد(139) اگر به شما آسيبى رسيده آن قوم را نيز آسيبى نظير آن رسيد و ما اين روزهاى شكست و پيروزى را ميان مردم به نوبت مى‌‏گردانيم تا آنان پند گيرند و خداوند كسانى را كه واقعاً ايمان آورده‌‏اند معلوم بدارد و از ميان شما گواهانى بگيرد و خداوند ستمكاران را دوست نمی‌دارد.»

همچنین در آیه 58 سوره حج آمده است: «وَالَّذِينَ هَاجَرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ مَاتُوا لَيَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقًا حَسَنًا وَإِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ؛ و آنان كه در راه خدا مهاجرت كرده‌‏اند و آنگاه كشته شده يا مرده‏‌اند قطعاً خداوند به آنان رزقى نيكو مى‌‏بخشد و راستى اين خداست كه بهترين روزى‏‌دهندگان است.»

در آیه 20 سوره توبه نیز آمده است: «الَّذِينَ آمَنُواْ وَهَاجَرُواْ وَجَاهَدُواْ فِي سَبِيلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللّهِ وَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَائِزُونَ؛ كسانى كه ايمان آورده و هجرت كرده و در راه خدا با مال و جانشان به جهاد پرداخته‏‌اند نزد خدا مقامى هر چه والاتر دارند و اينان همان رستگارانند.»

همچنین خدای متعال در آیه 74 سوره نساء می‎فرماید: «فَلْيُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللّهِ الَّذِينَ يَشْرُونَ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالآخِرَةِ وَمَن يُقَاتِلْ فِي سَبِيلِ اللّهِ فَيُقْتَلْ أَو يَغْلِبْ فَسَوْفَ نُؤْتِيهِ أَجْرًا عَظِيمًا؛ پس بايد كسانى كه زندگى دنيا را به آخرت سودا مى‏‌كنند در راه خدا بجنگند و هر كس در راه خدا بجنگد و كشته يا پيروز شود به‌زودى پاداشى بزرگ به او خواهيم داد.»

پیامبر اکرم(ص) نیز در رابطه با جایگاه شهید و شهادت می‌فرماید: «کسی که در راه تحصیل علم از دنیا برود، شهید مرده است.» همچنین در جایی دیگر می‌فرماید: «هر مؤمنی از امت من راستگو و شهید است.»

امام جعفرصادق(ع) نیز فرموده است: «کسی که برای دفاع از مال خود در برابر مهاجمان ایستادگی کند و کشته شود، شهید است.» و نیز فرمود: «هر کس بمیرد و حب آل محمد(ص) در دلش باشد، شهید است.» بنابراین، شهادت مراتبی دارد که والاترین درجه آن شهادت در معرکه نبرد با دشمنان اسلام است. امام جعفرصادق(ع) از رسول خدا(ص) نقل فرمودند: «سه طایفه شفاعت می‌کنند و شفاعت‌شان پذیرفته می‌شود: پیغمبران، علما و شهدا.»

رسول خدا(ص) می‌فرمایند: «کسی که از خانه خود به قصد نگهبانی مرزها و یا برای جنگ و جهاد در راه خدا بیرون آید، در هر قدمی که بر می‌دارد، 700 هزار حسنه داده می‌شود و 700 هزار گناه از وی بخشیده می‌شود، او در ضمان و بر عهده خدا خواهد بود به هر نحوی که بمیرد، چه با اجلش بمیرد و یا اینکه شهید شود و چنانچه برگردد، بخشوده شده و پاک گشته و دعایش در پیشگاه خدا مستجاب خواهد بود.» رسول خدا(ص) همچنین فرمود: «مافوق هر نیکی، نیکی بیشتر و هنری وجود دارد، آنجا که مردی که در راه خدا کشته می‌شود، بالاتر از آن نیک نیست» و نیز فرموده است: «خداوند چنین فرموده است، من جانشین شهید در خانواده وی هستم. هر کسی رضایت خانواده شهید را جلب کند، رضایت مرا جلب کرده است و هر کسی آنها را به خشم آورد، مرا به خشم آورده است.»