چاره‌ای جز نقد علوم انسانی غرب برای تولید علوم انسانی اسلامی نداریم

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی احمدی‌پرتو؛ پژوهشگر و استاد حوزه علمیه، 2 بهمن ماه در نشست علمی «نقش تفسیر موضوعی در استخراج علوم انسانی قرآن بنیان» با بیان اینکه در 100 سال گذشته مسئله علوم انسانی اسلامی دغدغه بسیاری از روشنفکران بوده است و در راس آن فردی چون سیدجمال‌الدین اسدآبادی قرار دارد، گفت: ما همواره در برابر این پرسش که پاسخ شما در برابر هجمه علوم انسانی غرب چیست در حالی که مدعی هستید که قرآن تبیان لکل شیء است نتوانسته‌ایم به صورت روشمند عمل کرده و پاسخ قانع‌کننده بدهیم لذا باید صدها کار علمی انجام شود تا بتوان جواب روشنی داد.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: وقتی قرار است علوم انسانی قرآن‌بنیان تاسیس کنیم چاره‌ای جز رجوع به تفسیر موضوعی نداریم زیرا تورم و افسردگی و صدها مسئله روز را براید بتوان با ابتناء به قرآن حل کرد و تفاسیر ترتیبی و یا متعلق به گذشته نمی‌توانند راهگشا باشند لذا این سؤال مطرح است که آیا تفاسیر موضوعی نقش در این مسئله دارند.

وی با بیان اینکه تفسیر موضوعی یعنی کشف روشمند نظریه قرآن در موردی موضوع خاص و علوم انسانی هم دانش‌های ناظر به حالات و شئون ورفتارهای انسانی است، اظهار کرد: مرحوم معرفت نظریه بطن را مطرح کرد و مدعی بود که می‌توان با آن پاسخگوی سؤالات روز بود، آیت‌الله مصباح هم در مباحث تفسیری خود همین مدعا را داشتند و شهید صدر هم در قالب بحث سنن تاریخی بر این مسئله تاکید فرمود و اقتصادنا و ... را در این راستا نوشتند.

استاد حوزه علمیه اضافه کرد: علوم انسانی قرآن‌بنیان یا باید وارد مرحله نقد مبنایی علوم انسانی غرب مانند روان‌شناسی و سیاست و اقتصاد و ... شود یا اینکه نوعی ابتناء و پی‌ریزی در تولید علوم انسانی داشته باشند همچنین سؤال دیگر در این بحث آن است که آیا تفاسیر موضوعی موجود می‌توانند به حل مسئله بپردازند؟ مثلا در روان‌شناسی خودکشی و افسردگی جزء مسائل روز است و آیا تفاسیر موضوعی موجود می‌توانند نظریه‌ای در عرض نظریات رقیب ارائه دهند که به رفع افسردگی و حل مشکل تورم و ... بپردازند؟  

نظریه علامه معرفت

احمدی‌پرتو با بیان اینکه مفاهیم علوم انسانی جدید واجد ادبیات خاصی هستند که در ادبیات قرآنی ما نیست، گفت: یکی از چالش‌ها هم این است مثلا اگر ما با واژه تورم سر و کار داریم و بعد بخواهیم سراغ قرآن برویم و برای تورم کاری بکنیم چنین تعبیر و واژه‌ای نداریم لذا دچار چالش می‌شویم. در نظریه مرحوم معرفت، ایشان معتقدند که ما با 4 مرحله می‌توانیم علوم انسانی اسلامی تولید کنیم؛ اول به دست آوردن هدف آیه، دوم الغای خصوصیت، سوم استنباط قاعده کلی و چهارم تطبیق قاعده کلی بر مصادیق جدید.

مدرس و پژوهشگر حوزه علمیه با بیان اینکه نظریه ایشان در اواخر عمر بیان شد، لذا بسط داده نشده است، گفت: به نظر بنده با این نظریه می‌توان وارد نقد و تولید برخی از نظریات علوم انسانی شد و در حل مسائل هم می‌توان کمابیش به حل مسئله بپردازیم.

وی با بیان اینکه علامه طباطبایی در مباحث علوم اجتماعی یا علوم اخلاقی آیات مرتبط موضوعی را مطرح کرده است، اظهار کرد: ایشان فرموده‌اند ما براساس این آیات می‌توانیم نظام تربیتی، اخلاقی و اجتماعی به دست آوریم البته ایشان هم چون درون‌قرآنی به بحث پرداخته است در چالش با علوم انسانی غرب یکسری مشکلاتی وجود دارد.  شهید صدر، به بحث سنن تاریخی پرداخت؛ ایشان در حوالی انقلاب ما و در مواجه با تفکر سیوسیالیسم در مورد تاریخ قرار داشتند و غرب هم تعریف خود را داشت و در شرایطی که خیلی‌ها سوسیالیست و یا غرب‌گرا شدند ایشان با تکیه بر گفتمان قرآنی سنن تاریخی به حل مسئله پرداختند.

تاکید رهبر انقلاب بر بحث سنن تاریخی

احمدی‌پرتو تصریح کرد: در آثار رهبر معظم انقلاب هم مسئله سنن تاریخی به شدت مورد تاکید است و به نظر بنده با تاکید بر این مقوله می‌توانیم به تولید انبوهی از نظریات علوم انسانی دست یابیم از جمله اینکه آیا وقتی رهبر انقلاب فرمودند مردم غزه پیروز هستند آیا صرفا یک تحلیل سیاسی و پیشگویی است یا اینکه براساس سنن تاریخی و قواعد مرتبط با آن اینچنین سخن می‌گویند؛ امروز ایشان پرچمدار بحث سنن تاریخی هستند و خیلی از مسائل حکمرانی را با تسلط بر این موضوع پیگیری می‌کنند.

وی اضافه کرد: البته وقتی ما سخن از نارسایی‌های برخی تفاسیر موضوعی می‌گوییم به معنای نادیده گرفتن ظرفیت عظیم قرآن کریم نیست بلکه معتقدیم که ظرفیت قرآن برای پاسخگویی به سؤالات بشری بسیار زیاد است؛ کار ما نوعی آسیب‌‌شناسی برای آینده است تا نشان دهیم که لازم است چه اتفاقات ارزشمندی ناظر به کارهای انجام شده صورت بگیرد.

استفاده از تجارب بشری

احمدی پرتو با بیان اینکه شهید صدر معتقد است که مطالعات مقارن و استفاده از آورده بشری برای عرضه به قرآن حتما باید رخ دهد و ما از دستاوردهای بشری به خوبی استفاده کنیم و وقتی به خوبی آن را تحلیل کردیم به قرآن رجوع کرده و از قرآن کریم به تولید علوم انسانی بپردازیم و این کار و روش، بی‌نظیر است. روش ایشان از سایر روش‌ها متقن‌تر است. مثلا مرحوم علامه مصباح فرموده است که ما با چند مرحله می‌توانیم به تولید علوم انسانی اسلامی بپردازیم و شاگرد و جانشین ایشان در مؤسسه امام خمینی، چند مورد هم به آن افزوده است. 

وی با بیان اینکه اولین گام برای تولید علوم انسانی اسلامی، نقد علوم غربی است، تاکید کرد: علامه مصباح یزدی هم وقتی وارد این بحث شده‌اند تاکید دارند که ما به دو روش می‌توانیم این کار بکنیم؛ اول اینکه از خود آن علوم نقیض بیاوریم و دوم اینکه بگوییم مبانی قرآنی ما مبانی علوم انسانی شما را نقض می‌کند.