نشست رونمایی از «تفسیر افنان» برگزار شد
جلد نخست «تفسیر افنان» نوشته محمد سلطانی رنانی، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان در کتابفروشی اردیبهشت جهاددانشگاهی واحد اصفهان رونمایی شد.
به گزارش ایکنا از اصفهان، نشست رونمایی از جلد نخست «تفسیر افنان» نوشته محمد سلطانی رنانی که به تازگی در انتشارات جهاددانشگاهی واحد اصفهان با همکاری انتشارات تمهید چاپ و منتشر شده است، روز گذشته، 21 تیرماه در کتابفروشی اردیبهشت جهاددانشگاهی واحد اصفهان برگزار شد.
در ابتدای این نشست، محمدرضا رهبری، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی واحد اصفهان اظهار کرد: انتشار کتاب جدید یکی از رویدادهایی است که باعث شادی اصحاب نشر می‌شود. از زمان بیان ایده با ناشر تا ارائه کتاب، چند مرحله طی می‌شود که یکی از این مراحل زیبا و جذاب، نشست ارائه عمومی کتاب است، مثل نشستی که امروز برای کتاب «تفسیر افنان» برگزار شده است. نویسنده این تفسیر انتشار هشتمین کتاب خود را پشت سر می‌گذارد و از جمله دیگر کتاب‌های او می‌توان به دو جلد کتاب «تبیان؛ در شناخت زبان قرآن»، کتابی درباره تحلیل و بررسی مبانی کلامی تفسیر قرآن کریم که برگرفته از پایان‌نامه ا,ست و «فقه دادگر» در انتشارات معارف اشاره کرد.
در ادامه، حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی کوشا، مترجم قرآن در سخنانی که به‌مناسبت برگزاری این نشست از او پخش شد، اظهار کرد: ارائه تفسیرهای فراوان به این معنا نیست که همه ابعاد و زوایای قرآن به شکل مبسوط مورد بررسی قرار گرفته باشد، بلکه خلأهای قرآن‌پژوهی احساس می‌شود. بنابراین، کسی که وارد عرصه پژوهش در قرآن شده، باید به نکاتی که بیان نشده است، توجه کند. برای نمونه، یکی از خلأهای این عرصه، تحقیق در رسم‌الخط قرآن و ارائه رسم‌الخطی کاملاً صحیح و به دور از تضاد و تهافت است. همچنین تحقیق در کلمات قرآنی که قرائت‌های چندگانه از آنها ارائه شده و تعیین و ترتیب این قرائت‌ها به‌طور شایسته مورد تفسیر قرار نگرفته است.
وی در توصیه به کسانی که قصد ارائه تفسیر از قرآن دارند، گفت: روایات و احادیث تفسیری در منابع اهل سنت و شیعه فراوان است، چنانکه نزدیک به ۱۰۰ هزار روایت تفسیری در منابعی مانند تفسیر طبری، تفسیر ابن‌کثیر و الدر المنثور وجود دارد و در تفاسیر شیعه نیز تفسیر فرات کوفی مورد توجه بسیار است، ولی آیا همه این‌ها مصداق تفسیر هستند؟ طبق تحقیقاتی که انجام دادم، در میان حجم روایات تفسیری، فقط حدود ۲۰۰ روایت مصداق تفسیر محسوب می‌شوند.
این مترجم قرآن ادامه داد: تحقیق در کیفیت ترتیب آیات بسیار مهم است؛ اینکه ترتیب سوره‌ها بر اساس چه عاملی منظم شده و نکته دیگر، تحقیق درباره سیاق قرآن است. در تفاسیر برای رفع ابهام ناچار باید به سیاق آیات توجه داشته باشیم و به نظر می‌رسد که در این‌باره هنوز تحقیق کاملی صورت نگرفته است. همچنین تحقیق در لغات اصل نزول نیز مهم است؛ اینکه کلمات قرآن در زمان نزول اولیه چه معنا و جایگاهی داشتند، باید مورد بررسی قرار گیرد.
وی اضافه کرد: نکته بعدی، تحقیق در تفسیر آیاتی است که مفهوم آنها بیان نشده، برای نمونه در آیه ۸۲ سوره نمل، کلمه «دَابَّةً» یعنی «جنبنده‌ای» به درستی تفسیر نشده و برای مفسران روشن نیست. بنابراین، چنین نکاتی باید مورد توجه قرار گیرد. از سوی دیگر، تحقیق در تفسیر قصه‌های قرآن کریم نیز انجام نشده و فقط کتاب «جمال انسانیت» نوشته نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی تفسیری بسیار عالی از سوره یوسف ارائه داده است. بحث ما، پرداختن به تک‌تک آیات داستانی در قرآن، تحقیق در مفردات و کلمات قرآن و ارائه فرهنگ لغات جامع و کاملی از واژه‌های قرآن به زبان فارسی است، به‌طوری که مورد قبول همه قرآن‌پژوهان باشد. تحقیق در همه این نکات باید انجام شود و به‌ویژه مفسران باید به مطالبی که هنوز جای تحقیق بسیاری دارند، بیشتر توجه کنند.
تفسیر قرآن هیچ‌گاه به پایان نمی‌رسد
سپس حجت‌الاسلام محمد نصر اصفهانی، عضو هیئت علمی گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان از دو زاویه مبنای تفسیری و توانایی کتاب در تحقق مبنایی که انتخاب کرده است، به بررسی «تفسیر افنان» پرداخت و اظهار کرد: تفسیر علمی و دقیق مبنای این کتاب قرار گرفته و به دلایل هرمنوتیکی یعنی بر اساس دانش تفسیر متن، نسبت به تفسیرهای ترتیبی که بر اساس طول سوره‌های قرآن هستند، بهتر است. معرفت انسان نسبت به موضوعات گوناگون متعدد بوده، به‌طوری که دانش و معرفت ما معطوف به چیزی است و شاید این موضوع در کنترل ما یا امر انسانی نباشد. برای نمونه، انسان، خدا و طبیعت مورد خلق و کنترل انسان نیستند و معرفت نسبت به این مسائل، دانش نام دارد.
وی در خصوص دانش هرمنوتیک توضیح داد: موضوعی که مورد مطالعه و ادراک قرار می‌دهیم، مخلوق انسان است که حاصل این مطالعه، فهم نامیده می‌شود. بعضی از مخلوقات انسان مثل آثار هنری یا حوادث و بحران‌های اجتماعی که محصول عمل او هستند، به راحتی قابل فهم نیست و به تفسیر، تحلیل، روش یا مبانی نیاز دارند تا فهمیده شوند. متصدی فهم امور دشوار، دانش هرمنوتیکی یعنی فهم و تفسیر است. به‌طور کلی، در علوم انسانی نمی‌توان به راحتی به نتیجه رسید، زیرا مسائل این علوم تحت تأثیر عوامل متعددی هستند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه داد: یکی از محصولات انسانی یا آنچه تحت تأثیر دخالت انسان قرار دارد و به راحتی قابل فهم نیست، فهم متن، گفتار یا نوشتار مانند متون ادبی و تاریخی است. برای نمونه در تفسیر افنان، درباره یک واژه و تأثیر آن در سوره یا جمعی از آیات توضیحات بسیاری ارائه و از دیدگاه‌های مختلف بررسی شده و در نهایت، به نامشخص بودن یکسانی معنای برداشتی ما با معنایی که خداوند مدنظر داشته است، اشاره می‌کند. بنابراین، برای فهم متون ادبی یا تاریخی به دانش گسترده‌ای مانند هرمنوتیک نیاز است.
وی گفت: در تفسیر غزلیات حافظ متون بسیاری نوشته شده است و این مسیر انتها نیز ندارد؛ هیچ‌گاه نمی‌توان گفت که تفسیر مثنوی یا غزلیات حافظ به پایان رسیده است. تفسیر قرآن نیز به همین دلیل تحت تأثیر عوامل گوناگون، هیچ‌گاه به پایان نمی‌رسد. برای نمونه، تفسیر افنان پایان مسیر تفسیر قرآن نیست، بلکه شروع مسیری تازه است. تفسیر متنی مانند قرآن تحت تأثیر مسائل درون‌متنی و برون‌متنی قرار دارد که در فهم یک متن ادبی یا تاریخی مانند قرآن مؤثر است. هنگامی که قرآن از زبان پیامبر اکرم(ص) قرائت میشد، برای شنوندگان ابهام زیادی نداشت و کسی از واژه‌ها پرسش نمی‌کرد، ولی به چه دلیل امروزه ما با قرائت قرآن مفهوم روشنی از آن فهم نمی‌کنیم؟
نصر اصفهانی تصریح کرد: جوان امروزی با تلاوت قرآن انگار با جهان جدیدی مواجه و با گذشت زمان بر ابهام متن قرآن افزوده می‌شود؛ زیرا این متن در ابتدا گفتار بوده و بعد به نوشتار تبدیل شده است. در تبدیل گفتار به نوشتار، بسیاری از قرائنی که در گفتار مدنظر است، در نوشتار قابل انعکاس نیست و با گذشت زمان، پیش‌فرض‌هایی که مدنظر نویسنده بوده، در ذهن مخاطبان جدید وجود ندارد. بنابراین، به توضیحات فراوانی برای فهم درست متن موجود نیاز است. امروزه یک واژه به تنهایی معنا ندارد، بلکه باید در متن و در میان دیگر کلمات به معنای آن پی برد.
وی بیان کرد: بنابراین، عامل درون معنی یا واژه به مرور زمان معنایی متفاوت خواهد داشت. به چه دلیل انسان‌های پا به سن گذاشته امروز، زبان جوانان دهه 80 را به آسانی فهم و درک نمی‌کنند؟ زیرا ادبیات آنها با ادبیات ما متفاوت است، بسیاری از واژه‌ها در طول زمان تغییر شکل می‌دهند و معنای ثابتی ندارند. حتی معنای بعضی از واژه‌ها در جای جای متن با یکدیگر متفاوت است یا در مواردی، بر مبنای متون دیگر نویسنده بیان می‌شوند، به‌طوری که بعضی از مفسران برای فهم آیات قرآن که به کتاب‌های تورات و انجیل وابسته بود، به فهم این کتاب‌ها روی آوردند.
این استاد دانشگاه در توضیح عوامل برون‌متنی تأثیرگذار بر قرآن اظهار کرد: بر سر این مسئله که گوینده متن قرآن، خداوند بوده یا پیامبر(ص)، یا قرآن بر اساس گفت‌وگو میان خدا و پیامبر(ص) شکل گرفته است، متأسفانه اختلافات بسیاری وجود دارد. هر متن ترجمان شخصیت گوینده است؛ هر چه ادراک و فهم گوینده به خوبی انجام نشود، فهم متن او نیز با پیچیدگی مواجه می‌شود که متأسفانه درباره قرآن نیز این مشکلات وجود دارد. فضای تاریخی، اجتماعی و عقلانیت مسلط بر آن فضا از جمله عوامل مؤثر بر فهم قرآن است. برای نمونه، اگر شأن نزول آیات را در اختیار داشته باشیم، فقط به بخش حوادث خاص مشرف خواهیم شد که همه شأن نزول‌ها نیز در دست نیستند.
به گفته وی، عامل بسیار مؤثر در فهم یک حادثه یا متن، شخص بیننده آن است. در تحولات اجتماعی و سیاسی مشاهده می‌کنیم که هر کس از زاویه دید و ظن خود به بیان حوادث می‌پردازد و اطلاعات، درک، علایق، عواطف و احساسات و تمایلات مفسر نسبت به حادثه در این زمینه نقش بسیاری دارند. همه این مسائل، فهم متن را با دشواری‌های فراوانی مواجه کرده که به دانش تخصصی نیاز بوده و از دسترس عموم مردم خارج است. عربی بودن قرآن برای مردم زبان‌های دیگر، فهم آن را سخت کرده، ولی امروزه فهم این کتاب آسمانی برای عربی‌زبانان نیز چندان ساده نیست.
نصر اصفهانی افزود: کتابی مانند تفسیر افنان باعث می‌شود تا فهم قرآن برای عموم مردم آسان‌تر شود. نویسنده این کتاب قشر خاصی را به‌عنوان مخاطب خود در نظر نداشته و سعی کرده برای گروه‌های گوناگون مفید باشد، ولی به نظر می‌رسد قصد ملموس کردن قرآن برای مردمی را داشته است که به دلایل گوناگون از قرآن فاصله گرفته‌اند، ولی افنان شدن این تفسیر مشکلاتی ایجاد کرده است، به‌طوری که شاخه شاخه شدن‌های زیاد از جمله ابعاد تاریخی، ادبی، اجتماعی و سیاسی در این تفسیر باعث سردرگمی مخاطب می‌شود. بنابراین، این سؤال پیش می‌آید که آیا مخاطب با مطالعه این کتاب به هدفی که نویسنده از نوشتن آن داشته است، می‌رسد یا مسیر خود را گم می‌کند؟
وی در توصیه به نویسنده در نگارش جلدهای بعدی این کتاب گفت: متمرکز شدن بر مسیر مسئله‌محور کردن تفسیر و ملموس ساختن تاریخ حوادث قرآن، باعث مختصر و مفید شدن این تفسیر خواهد شد و مبتنی بر شأن نزول بودن تفسیر که هدف اصلی نویسنده بوده است، به کاربرد بیشتر آن در آینده کمک خواهد کرد.
افنان؛ تفسیری میان‌رشته‌ای و تبلیغی
همچنین محمدرضا حاجی اسماعیلی، استاد تمام گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان نیز در این نشست اظهار کرد: نفی خرافه‌زدایی و تفسیری که ارائه شده است، از جمله بزرگترین خواص بحران کرونا قلمداد می‌شود. اگر محمدتقی شریعتی را کنار بگذاریم، قبلاً حوزه تفسیر قرآن مختص حوزه علمیه بود و تفسیر بین‌رشته‌ای وجود نداشت، ولی پس از ارائه تفسیر افنان می‌توان تفسیرهای میان‌رشته‌ای نوشت. این اتفاقی تازه است و بسیاری از تفسیرهایی که نگاشته شده، رونوشتی از تفسیرهای پیشین است و مطالب چندان جدیدی ندارد.
وی افزود: در میان متن‌هایی که رونویسی شده، کسانی مثل امام فخر رازی با قصد پاسخ‌دهی به سؤالات و مسئله‌محوری وارد این مباحث شده‌اند. بیشترین دغدغه‌ای که نویسنده در تفسیر افنان داشته، بر اساس شأن نزول بودن آن است، البته ترتیب نزول نیز باید در دل مطالب خود را نشان دهد که این کار در بعضی از سوره‌ها انجام شده است.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ادامه داد: تفسیر افنان در عین حال تبلیغی است، یعنی مبلغان و خطبا می‌توانند با مطالب این کتاب منبر‌های خود را پربار کنند و نیازی به جمع‌آوری مطالب از منابع متعدد نداشته باشند.
وی بیان کرد: این تفسیر برای دانشجو نیز کاربردی است و اساتید حوزه معارف هم می‌توانند از آن استفاده کنند. نکته دیگر که تا پیش از این در تفسیر مورد توجه قرار نگرفته بود، قرائت است، به‌طوری که از دوره تفسیر اجتماعی یعنی حدود ۲۰۰ سال پیش تاکنون، تفسیری بر اساس قرائت‌های مختلف انجام نشده بود و حتی در تفسیر المیزان نیز تا این حد به این مسئله توجه نشده است.
حاجی اسماعیلی تصریح کرد: البته یک مفسر نمی‌تواند همه مسائل مربوط به قرآن را حل کند، زیرا به همه مطالب اشراف ندارد. در فضل، هوش و قلم خوش نویسنده شکی نیست، او پیش از این داستان‌نویس بوده که باعث کاربرد بعضی از واژه‌های بجا در متن شده، به‌ویژه در ترجمه و تفسیر دو نگارش یا دو قرائت و این‌ها مسائلی است که کمتر در مطالب دیگر دیده می‌شود. امیدوارم نویسنده کتاب‌های بیشتری بنویسد و جامعه علمی بتواند از علم ایشان بیشتر استفاده کند.
قرآن می‌تواند بر همه انسان‌ها نازل شود
در پایان نیز محمد سلطانی رنانی، نویسنده تفسیر افنان و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان اظهار کرد: قرآن کریم دو نزول دارد؛ یکی نزول بر پیامبر اکرم(ص) که با عبارت «إِنَّا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ» در قرآن آمده و دیگری نزول بر عامه مردم که با تعبیر «قَدْ أَنْزَلْنَا عَلَيْكُمْ» بیان شده است؛ یعنی اگر ظرفیت پیدا کنیم، قرآن می‌تواند بر ما هم نازل شود. به نظر می‌رسد مخاطب اول آیه 42 سوره شوری، «وَكَذَلِكَ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ رُوحًا مِنْ أَمْرِنَا مَا كُنْتَ تَدْرِي مَا الْكِتَابُ وَلَا الْإِيمَانُ وَلَكِنْ جَعَلْنَاهُ نُورًا نَهْدِي بِهِ مَنْ نَشَاءُ مِنْ عِبَادِنَا وَإِنَّكَ لَتَهْدِي إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ؛ و همين‌گونه روحى از امر خودمان به سوى تو وحى كرديم، تو نمىدانستى كتاب چيست و نه ايمان كدام است، ولى آن را نورى گردانيديم كه هر كه از بندگان خود را بخواهيم، به وسيله آن راه مىنماييم و به راستى كه تو به خوبى به راه راست هدايت مى‌كنى.» پیامبر باشد؛ ایمان نوین و روح ربانی ابتدا بر او نازل شد، ولی اگر انسان‌ها نیز روان پاک و پیراسته‌ای پیشه کنند و گوش شنوایی داشته باشند و بخواهند، این روح بر تک‌تک آنها نازل خواهد شد.
وی افزود: بسیار خرسندم که با مرگ نزدیکان مواجه شدم، از فرصت اندک زندگی بهره جستم و به نگارش این تفسیر پرداختم، ولی این بهره سنگین‌بار است؛ زیرا انسان نمی‌تواند بسیاری از موارد را ناگفته باقی بگذارد. بنابراین، سنگینی بیان این مطالب بر دوش انسان باقی می‌ماند. با افتخار، جدیت و شعف این بار خوشایند را متحمل می‌شوم. از همه بزرگوارانی که در این نشست حضور یافتند و خانواده‌ام که مرا در این مسیر یاری کردند، تشکر فراوان دارم.
نویسنده تفسیر افنان گفت: از همگان تقاضا دارم برای همه ما دعا کنند تا از قرآن فاصله نگیریم؛ قرآن یکی از دو ثقل اکبری است که پیامبر(ص) برای ما قرار داده است. امیدوارم بتوانم پس از این نیز برای نزدیکی قرآن به زبان فارسی تلاش کنم. همه تلاش خود را برای نگارش این اثر ارائه کردم و امیدوارم خداوند طبق وعده‌ای که در قرآن داده است، نوری در دل ما قرار دهد تا بتوانیم در دل این مسیر حرکت کنیم.
زهراسادات مرتضوی
انتهای پیام
