کاوشگری عمیق + فیلم

میرزا ابوالقاسم گیلانی، معروف به میرزای قمی، اصالتاً اهل گیلان بود. اما پدر وی از شفت گیلان به جاپلق بروجرد مهاجرت و در آنجا ازدواج کرد. میرزا در میانه قرن دوازدهم در سال 1151 قمری در آنجا متولد شد. پدر میرزا؛ آخوند ملا محمدحسن، خود مردی فاضل بود و کتابی به نام «کأس السائلین» را به روش کشکول نوشته است. مادر وی نیز از خانواده‌ای اهل علم و فضیلت بود.

میرزای قمی زندگی علمی خویش را ابتدا نزد پدرش آغاز کرد و به تحصیل علوم دینی پرداخت، سپس به خوانسار رفت و نزد استادانی همچون سیدحسین خوانساری به ادامه تحصیل پرداخت. وی پس از آن به عتبات عالیات رهسپار شد و از محضر اساتید بزرگی از جمله استاد الاساتید؛ آقا محمدباقر بهبهانی بهره‌های فراوانی برد و در فقه و اصول به مقامی والا رسید. پس از بازگشت از عراق چندین سال در جاپلق، اصفهان و شیراز به تدریس علوم دینی و تبلیغ دین پرداخت. پس از آن به دعوت مردم قم، به این شهر هجرت کرد و تا آخر عمر در قم ماند. به همین دلیل، وی در بین مردم به «میرزای قمی» و در بین علما به «محقق قمی» و «فاضل قمی» مشهور شد.

ورود میرزای قمی به قم در زمانی - سده دوازدهم هجری - بود که حوزه علمیه قم به دلیل صدماتی که این شهر دیده بود، رونق چندانی نداشت. لیکن به مرور زمان، اهمیتی فراوان یافت و میرزا که فقیهی برجسته بود، در این رواج و رونق، نقش بسزایی داشت. میرزای قمی را باید حلقه اتصال حوزه علمیه عتیق با حوزه علمیه عصر جدید قم دانست. وی مرجعیت قم را احیا کرد و زمینه را برای تجدید حوزه فقاهت قم، پس از دوره‌های آغازین اسلام فراهم ساخت.

میرزای قمی، فقیه و مجتهدی برجسته و به تعبیر سیدمحسن امین در اعیان الشیعه «کاوشگری عمیق و کثیرالاطلاع» بود. او از وزنه‌های علمی سنگینی است که معادله اصولی و اخباری را به نفع اصولیین گرداند.وی علاوه بر فقه و اصول، در علوم دیگری همچون حدیث، تاریخ، کلام، رجال، فلسفه، اخلاق، سیاست مدن و آداب مملکت داری نیز تبحر داشته و در اکثر آنها تصنیفات و تألیفات ارزنده‌ای از خود به یادگار گذاشته است. 

سرانجام آفتاب زندگی این شخصیت بزرگ علمی و دینی که سال‌ها وجود مبارکش منشأ خیر و درخشندگی بود در سال ۱۲۳۱ ق (بنا به نقل دیگری، در سال ۱۲۳۳ ق) غروب کرد او در هشتاد سالگی دعوت حق را لبیک گفت و روح پاکش به سوی معشوق شتافت و در جوار رحمت حق تعالی قرار گرفت.