زیبایی همراه با صلاح؛ بنیان دعای مکارم‌الاخلاق

به گزارش ایکنا، به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه علمیه اصفهان، حجت‌الاسلام والمسلمین کریم کشکولی، مدیر مدرسه علمیه اباصالح(عج) اصفهان در درس اخلاق طلاب مدرسه علمیه رکن‌الملک با اشاره به فرازهایی از دعای مکارم‌الاخلاق امام سجاد(ع) اظهار کرد: بخشی از منظومه‌ای که آن حضرت به‌عنوان صحیفه سجادیه از خود به یادگار گذاشت، دعای مکارم‌الاخلاق است.

وی با بیان اینکه برخی از بزرگان درباره این دعا به ما سفارش مؤکد کرده‌اند، گفت: در دعای مکارم‌الاخلاق، امام سجاد(ع) با هر صلوات، یکی از ابعاد مسائل اخلاقی را بیان می‌کند. ریشه و بنیه همه موارد اخلاقی بیان شده در این دعا، آن بخش است که می‌فرماید: «من را زیبا کن به آنچه که صالحان عالم را به آن زیبا می‌کنی.» لذا، هر نوع زیبایی مدنظر نیست، بلکه منظور زبیایی همراه با صلاح و سداد است.

مدیر مدرسه علمیه اباصالح(عج) اصفهان با بیان اینکه در این فراز از دعای مکارم‌الاخلاق، مراد از زینت، تقواست، افزود: زینت متقین در «بسط العدل» و منظور آن است که زندگی انسان بساط عدل باشد، یعنی هر چیزی در زندگی را در جای خود قرار دهیم و جای خود و اشیای عالم را بدانیم.

صفات خاک یا عالم پاک

وی ادامه داد: زمانی که جای خود و بقیه اشیا را در عالم بدانیم، سعی می‌کنیم جای اشیا را با جای خود جابه‌جا نکنیم، چراکه ما آمدیم و با خاک همنشین شدیم. لذا، در برخی از ما صفات خاک غلبه کرده و در برخی دیگر، صفات عالم پاک و این وجه تمایز انسان‌ها در دنیاست.

کشکولی با تأکید بر غلبه صفات خاک و صفات عالم پاک در همه انسان‌ها از ابتدای خلقت تصریح کرد: در قابیل، صفت خاک و در هابیل، صفت عالم پاک غلبه کرد، همچنان که در اصحاب امام حسین(ع) صفات عالم پاک غالب شد و در اصحاب معاویه و یزید، عالم خاک غلبه یافت و دنیای کنونی نیز همین‌گونه است. بنابراین، ممکن است در وجود طلبه‌ای نیز صفات عالم پاک غلبه پیدا کند و فردی مانند مرحوم آخوند کلباسی و دو فرزند ایشان یا جهانگیرخان قشقایی و حاج آقا رحیم ارباب شود. صفات عالم پاک بر صفات ارض غلبه دارد و این را صفت عدل می‌گویند. لذا حضرت می‌فرماید: «خدایا به من توفیق بده زندگی‌ام بساط عدل باشد.»

وی در ادامه به صفت «کظم غیظ» که امام زین‌العابدین(ع) در دعای مکارم‌الاخلاق از آن یاد کرده است، اشاره کرد و گفت: آنچه عدالت را در وجود انسان از بین می‌برد، غضب است. نکته اخلاقی بعدی، آن است که می‌فرماید: «خدایا به من توفیق بده آتش روشن نکنم، بلکه آتش‌هایی را که در زندگی مردم وجود دارد، خاموش کنم.» درواقع، انسان متقی این آتش‌ها را خاموش می‌کند.

تقوا و جذب حداکثری

مدیر مدرسه علمیه اباصالح(عج) اصفهان از بین بردن تفرقه و اختلاف را از دیگر نشانه‌های اهل تقوا بیان کرد و توضیح داد: عده‌ای هستند که مرتب از تفرقه صحبت می‌کنند، اما امام سجاد(ع) می‌فرماید متقی فردی است که افتراق اهل تفرقه را از بین می‌برد و آنها را به یکدیگر ضمیمه می‌کند. لذا، جذب متقی حداکثری است.

وی تأکید کرد: اگر در مسیر تقوا قرار گرفتیم، کمالات افراد را می‌بینیم و کمال به معنای اتصال به حق تعالی است. در عین حال، تفرقه زمانی پدیدار می‌شود که جدایی از مبدأ عالم اتفاق می‌افتد. لذا، اگر همه انبیا در یک جا جمع شوند، اختلاف ندارند، زیرا همه آنها از یک منشأ برنامه و درس می‌گیرند.

کشکولی وجود تفرقه و اختلاف را ناشی از اراده شیطان بیان کرد و گفت: شیطان اراده کرده است که عداوت و بغض ایجاد و افتراق را برجسته کند، اما متقی خلاف شیطان موضع می‌گیرد و به این عمل، «ضَمِّ أَهْلِ الْفُرْقَةِ» می‌گویند. در فراز دیگری از دعا، امام می‌فرماید: «وَ إِفْشَاءِ الْعَارِفَةِ؛ متقی کمالات را منتشر می‌کند.» یعنی اگر خوبی‌ای از هم‌حجره‌ای، استاد یا شاگرد خود دیدید، آن را افشا کنید، چراکه انسان متقی خوبی را ترویج می‌کند.

عیب‌جویی در مرام پیامبر(ص) نبود

وی صفت بعدی متقین را «وَ سَتْرِ الْعَائِبَةِ» بیان کرد و افزود: متقین عیب‌ها را می‌پوشانند؛ همان‌گونه که کمالات نزدیکی می‌آورد، بیان نقایص افراد را از یکدیگر دور می‌کند. عیب‌جویی و عیب‌گویی در مرام پیامبر(ص) نبود و می‌فرمود: «من مبعوث نشدم تا عیب‌جو و عیب‌پذیرنده باشم.» ستارالعیوب خداست؛ اگر فرد به جایی برسد که عیوب را منتشر کند و درباره محاسن صحبتی نکند، همین مسئله نشان می‌دهد که از مرکزیت تقوا فاصله گرفته است. بر همین اساس، امیرالمؤمنین(ع) نیز می‌فرماید: «طُوبَی لِمَنْ لَزِمَ بَیْتَهُ؛ خوشا به حال کسی که ملازم قلب خود است.»

مدیر مدرسه علمیه اباصالح(عج) اصفهان با توصیه به افرادی که در منصبی قرار می‌گیرند، اضافه کرد: صفت دیگری که نیاز است متقین داشته باشند، «وَ لِینِ الْعَرِیکةِ» است، یعنی مراقب باشید زمانی که به منصبی می‌رسید، خود را نگیرید. «وَ خَفْضِ الْجَنَاحِ؛ و تا می‌توانید تواضع داشته باشید»، همچنان که معصوم(ع) می‌فرماید: «تنها کمالی که قابل حسادت نیست، تواضع است.» و تکبر نیز صفتی است که انسان را در انتهای گودال می‌افکند.

وی در ادامه به تبیین صفات دیگر اخلاقی که در دعای مکارم به آنها اشاره شده است، پرداخت و گفت: صفت بعدی، خوش‌اخلاقی است، چراکه پیامبر اسلام با خوش‌اخلاقی، جامعه وحشی جزیرةالعرب را به یکی از تمدن‌های بشری تبدیل کرد.

انسان در موضع ایثارگری

کشکولی اظهار کرد: صفت بعدی، «وَ إِیثَارِ التَّفَضُّلِ» است، یعنی خدای متعال در موضعی انسان را قرار می‌دهد که بتواند ایثارگری کند و ایثار در جایی اتفاق می‌افتد که انسان چیزی دارد و به بقیه نیز می‌تواند عنایت کند و این عنایت کردن فقط در مال نیست.

وی صفت بعدی را «وَ تَرْک التَّعْییرِ» به معنای ترک سرزنش بیان کرد و گفت: با سرزنش، حسن‌ظن به سوء‌ظن تبدیل می‌شود و این مورد در چینش افعال به کار رفته در آیات قرآن کریم نیز مدنظر قرار گرفته است.