اخلاقی که فراتر از اقناع علمی اثر داشت

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، شخصيت ملكوتی و مقام شامخ و زهد اخلاقی حضرت رضا(ع) و اعتقاد شيعيان به ایشان سبب شد كه این پیشوای بزرگ نه تنها در مدينه بلكه در سراسر دنيای اسلام به عنوان بزرگ‌ترين و محبوب‌ترين فرد خاندان رسول اكرم(ص) مورد قبول عامه باشد و مسلمانان او را به عنوان بزرگ‌ترين پيشوای دين بشناسند و نامش را با صلوات و تقديس بر زبان جاری کنند.
خصوصيات اخلاقی و زهد و تقوای آن حضرت به گونه‌ای بود كه حتی دشمنان خويش را نيز شيفته و مجذوب خود كرده بود، با مردم در نهايت ادب، تواضع و مهربانی رفتار می‌کرد و هيچ‌گاه خود را از مردم جدا نمی‌کرد.
سیره عملی امام رضا(ع) همچون سیره پدران معصومش، كاملاً مأخوذ از سیره و سنت ناب نبوی و علوی است و این سیره برای هر نسلی تا روز قیامت راهگشای زندگی خواهد بود.

حجت‌الاسلام جواد نیک‌بین، رئیس حوزه علمیه حاج شیخ کاشمر در گفت‌وگو با ایکنای خراسان رضوی، با اشاره به سیره عملی امام رضا(ع) گفت: ایشان سعی می‌کردند، کارگرانی را به کار گیرند که دیگران از آن‌ها استفاده نمی‌کنند، مثل پیران و سالخوردگان و در عین حال کارهای بسیار ساده و آسان را به آن‌ها محول می‌کردند. 

وی افزود: وقتی دیگران به این رفتار امام رضا(ع) اعتراض می‌کردند، ایشان می‌فرمودند: «این افراد را کسی به کار نمی‌گیرد و نمی‌خواهم شرمنده و شرمسار به خانه برگردند، از طرفی دیگر دوست ندارم با کمک کردن من بدون اینکه آن‌ها کاری انجام دهند، احساس حقارت و ذلت کنند، دوست دارم با سربلندی مزد بگیرند به همین جهت آن‌ها را به کار می‌گیرم و کارهای بسیار ساده به آن‌ها محول می‌کنم».

وی با اشاره به اینکه در زمان حال خیلی از درگیری‌ها و نزاع‌های بین مردم بر اثر ابهام و اجمال در قراردادها است، اظهار کرد: ما در برخی از مراکز می‌بینیم کارگران را چندین ماه بدون هیچ حقوقی به کار می‌گیرند و به بهانه اینکه در حال تحقیق هستیم، هیچ حقوقی به آن‌ها پرداخت نمی‌کنند.

نیک‌بین تصریح کرد: این مسائل در حالی اتفاق می‌افتد که عبدالله صلت می‌گوید؛ از یکی از مردم بلخ شنیدم که گفت: در مسافرت امام به خراسان با ایشان همراه بودم و می‌دیدم که در سر سفره ایشان همگان حاضر می‌شوند، از سیاه و سفید و غلام گرفته تا دلاّک یا کیسه‌کش حمام بر سفره حضور داشتند؛ به حضرت عرض کردم، فدایت شوم آیا بهتر نیست برای آن‌ها سفره‌ای جداگانه پهن شود؟ حضرت بدون تأمل و با حالتی که از حرف من ناراحت شدند، فرمودند: «خدای همه ما یکی است، مادر و پدر همه ما یکی است و هیچ کدام بر دیگری برتری نداریم مگر به تقوا»، همچنین حضرت در ادامه فرمودند: «من از اینکه با این افراد سر یک سفره هستم لذت می‌برم».

وی ادامه داد: از دیگر مسایل سیره عملی ثامن‌الحجج(ع) برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی بود، لذا تضارب آراء در زمان آن حضرت به اوج خود رسیده بود و البته مأمون هم که عالم‌ترین خلیفه عباسی به شمار می‌رفت و علاقه‌اش به مباحث علمی زیاد بود در برگزاری این کرسی‌ها بی تأثیر نبود.

رئیس حوزه علمیه حاج شیخ کاشمر با اشاره به اینکه امام رضا(ع) با پیروان و ادیان و فرق مختلف به‌صورت عادلانه و عاقلانه برخورد می‌کرد و به هیچ وجه نمی‌گذاشت، ظلمی به آن‌ها وارد شود، گفت: امام رضا(ع) در عین حال که از ماهیت انحرافی این فرق پرده بر می‌داشت، به آن‌ها کوچک‌ترین توهینی نمی‌کرد. به عنوان مثال یاسر یکی از خدمتکاران حضرت نقل می‌کند‌: از نیشابور نامه‌ای به مأمون رسید با این مضمون که مردی زرتشتی هنگام مرگ وصیت کرده ثروت باقی مانده‌اش را که بسیار هم بود، بین فقراء و مستمندان تقسیم کنند، حاکم شرع نیشابور، آن اموال را بین فقراء و مسلمان تقسیم کرده آیا این کار صحیح است؟ مأمون نامه را به امام رضا(ع) داده و از ایشان درخواست جواب کردند و حضرت فرمودند: «زرتشتیان برای فقراء مسلمان وصیت نمی‌کنند، نامه‌ای به قاضی نیشابور بنویسید تا همان مقدار از اموال بیت‌المال مسلمانان بردارد و به فقراء زرتشتی کمک کند».

وی با اشاره به اینکه مشابه این برخوردها در زمان حضرت بسیار زیاد به چشم می‌خورد به طوری که غالبا مباحث علمی به صورت مناظره مطرح می‌شد و حضرت، بزرگان ادیانی و فِرَق مختلف را دعوت می‌کردند و با آن‌ها به مباحثه می‌پرداختند، افزود: برخورد حضرت با بزرگان ادیان، گذشته از مباحث علمی، به قدری اخلاقی و با کرامت بود که قبل از اقناع علمی، آن‌ها شیفته اخلاق، منش و نحوه برخورد حضرت می‌شدند.
وی افزود: حضرت حوصله شنیدن داشت، نه تنها حرف حق آن‌ها را بلکه حرف‌های باطل دیگران را در مقام مباحثه کاملاً با حوصله و صبر گوش می‌داد و در عین حال تحمل نیش‌های کلامی آن‌ها را داشت و البته نیش‌های آن‌ها را با نوش جواب می‌داد.
برخورد با اقشار مختلف مردم

نیک‌بین با اشاره به اینکه حضرت در برخوردشان با مردم و اقشار مختلف، حُسن سَمت داشت، گفت: حُسن سمت در روایات از نشانه‌های مهم ایمان است؛ سَمت یعنی رویه و روش و حُسن سمت به معنای یکنواختی در رفتار با مردم است؛ در سیره حضرت رضا(ع) می‌بینیم که برخورد ایشان با پولدار و فقیر یکسان بوده است.
وی افزود: اگر بگوییم فرهنگ رضوی چیزی جز فرهنگ نبوی و علوی نیست، سخن باطل نگفته‌ایم، البته حضرت رضا(ع) مطابق با فرهنگ زمان خود به فرهنگ عرفی و عمومی مردم خیلی بها می‌دادند. 

رئیس حوزه علمیه حاج شیخ کاشمر با بیان اینکه از کلمات حضرت چند صفت خاص برای مؤمنان برداشت می‌شود که در صورت عمل به این دستورات می‌توانیم خودمان را شیعه آن حضرت بدانیم، تصریح کرد: انسان در صورتی عنوان مؤمن بر او صدق می‌کند که از اموالش به دیگران کمک کند.

وی ادامه داد: داشتن دستِ گشاده و بخشنده‌، تهمت نزدن به مردم، رازدار بودن و فاش نکردن اسرار مردم، امانت‌داری، ملایمت و مدارا، گره‌گشایی از کار مردم، صبر در سختی و آسانی، خوش خلقی، رعایت عدالت و سوء استفاده نکردن از قدرت از دیگر صفاتی است که امام رضا(ع) برای مؤمن می‌شمارند.

نیک‌بین با بیان اینکه نیاز است ببینیم الان در جامعه واقعا همینطور است یا خیر، گفت: طبق فرمایشات امام رضا(ع) وقتی کسی به قدرت می‌رسد، نباید بیش از حق خود برداشت کند، این درحالی است که در برخی موارد می‌بینیم افراد وقتی به مسئولیتی گمارده می‌شوند نه تنها در حد توان کار نمی‌کنند بلکه حتی  دست به اختلاس و چپاول می‌زنند.
همه شیعیان همجوار امام رئوف هستند

وی با اشاره به اینکه فرهنگ رضوی یعنی سیره آن حضرت در برخورد با مردم، حیوانات و در مجموع نگاه آن حضرت به کُل هستی، افزود: حال با بیان شبنمی از فرهنگ رضوی نیاز است که کمی فکر کنیم و خودمان را با آن حضرت و برخوردهایش، اهدافش، افعالش و سایر موارد مقایسه کنیم تا دریابیم که چقدر با فرهنگ رضوی فاصله داریم.

رئیس حوزه علمیه حاج شیخ کاشمر ادامه داد: فقط خراسانی‌ها و مشهدی‌ها، هم جوار حضرت محسوب نمی‌شوند بلکه همه ایرانی‌ها و شیعیان، همجوار حضرت محسوب می‌شوند، به همین جهت ما باید خودمان را تا آنجا که می‌توانیم به آن حضرت نزدیک کنیم. 

وی با بیان اینکه همجواری، شباهت‌آور است، اظهار کرد: از صفات برجسته آن حضرت، رأفت و مهربانی ایشان است و باید مجاوران حریم رضوی نیز آئینه تمام‌نمای آن حضرت باشند. 

نیک‌بین با بیان اینکه حضرت مصداق تواضع و فروتنی بودند و ما هم باید در برخورد با دیگران همینطور باشیم، گفت: آن کسانی که به لحاظ مکانی به حضرت نزدیک‌تر هستند، وظیفه بیشتری دارند، چراکه وقتی زائری از شهر ما می‌گذرد، باید تمام شهرهای منتهی به مشهد و به خصوص شهر مشهد از لحاظ نظافت و تمیزی، معماری، مبلمان شهری و ... آیینه تمام نمای سیره رضوی باشد.

وی با اشاره به اینکه اگر توانستیم زائران را با عالمان زندگی ایشان آشنا کنیم، آنگاه شیعه رضوی خواهیم بود و توانسته‌ایم به وظیفه مجاورت و همسایگی خود عمل کنیم، گفت: اینکه بعضا از طریق هنر یکی از صفات حضرت را به دیگران نشان دهیم، کافی نیست، ائمه(ع) مصادیق قرآن هستند لذا اگر می‌خواهیم به فرهنگ قرآن نزدیک شویم باید به مصادیق آن تمسّک کنیم چراکه ائمه آینه تمام نمای قرآن هستند.