هر نوع تغییر در اجتماعات دینی را نادرست ندانیم

به گزارش ایکنا، سیدمجید امامی، استاد دانشگاه امام صادق(ع) و دبیر شورای فرهنگ عمومی کشور، شامگاه 17 خردادماه در نشست علمی «موسیقی و مناسک دینی» با اشاره به کاربست نماهنگ و موسیقی در موضوعات مذهبی و دینی گفت: وضعیت امروز به نظر بنده اصلاً به وجه کمالی خود نرسیده است. این مسئله به خاطر چالش‌هایی است که ما در عرصه موسیقی در کشور داریم و راه‌حل‌ آن را در بیانیه راهبردی شورای فرهنگ عمومی مطرح کردیم. به نظر بنده، زیستگاه و گنجنیه فوق‌العاده بالایی که موسیقی نواحی و اقالیم فرهنگی ما دارد هنوز کشف نشده است تا عمق معنایی و محتوایی آن در خدمت نظام فرهنگی و معنوی ما قرار گیرد و این ظرفیت به نظر بنده در حد 5 درصد شکوفا شده است و این مستلزم آن است که مراکز علمی و آموزشی درصدد اکتشاف آن برآیند و به نحوی علمی‌تر سراغ موسیقی بروند.

دبیر شورای فرهنگ عمومی با بیان اینکه برخی به نام مجلس مذهبی می‌خوانند ولی بویی از هنر موسیقی نبرده‌اند، اظهار کرد: با دو روش می‌توان با این مسئله روبرو شد؛ اول اینکه بگوییم اصلاً موسیقی و نماهنگ‌های مذهبی، تبلیغ دین نیست و خیال خودمان را راحت کنیم؛ مواجهه دوم این است که اینها در درون نظام تبلیغ دینی است و نهادهای تبلیغی مانند سازمان تبلیغات اسلامی پیگیری می‌کنند و ما در آئین‌ها و مناسک مذهبی شاهد آن هستیم.

وی با بیان اینکه ما قبل از فقه تبلیغ به شدت نیازمند فقه تغییر هستیم، افزود: مشکل جدی ما این است که ما بر روی تغییر فرهنگی در دامان و ذیل نورافکن بسیار مبارک فقه کار نکرده‌ایم، تغییرات فرهنگی درون‌زا و برون‌زا، مبتنی بر ابزار و غیرابزار و مخاطب‌پسند و غیرمخاطب‌پسند و زودرس و دیررس و ... همه می‌توانند موضوعات فقهی باشند و باید مبتنی بر فقه بررسی شوند.

خلط بین موسیقی و غنا

امامی با بیان اینکه متأسفانه در تاریخ مواجهه با موسیقی با مشکل خلط بین موسیقی و غنا مواجه هستیم، تصریح کرد: یک کاربردی از موسیقی توسط مترفین و مسرفین و درباریان و اشراف و اهل مجالس لهو و لعب و طرفداران قول‌الزور سراغ داریم ولی آیا می‌توان این نوع کاربرد را به مطلق موسیقی نسبت دهیم؟ من دعوت می‌کنم به شرح مباحث فقه موسیقی حضرت آقا و توجه و اهتمام به مباحث ایشان؛ واقعا مطالب ایشان آنطور که برخی می‌گویند نیست و برخی سخنان، ذهنیت‌ها را نسبت به فقه منور و فقاهت منور ایشان خراب می‌کند.

استاد دانشگاه امام صادق(ع) با تأکید بر بهره‌گیری از مصادیقی از موسیقی به خصوص در نسبت بین کلام و ریتم و آلت موسیقی و جهان محتوایی آن، بیان کرد: به نظر بنده سرودها و نماهنگ‌های مذهبی ظرفیت بالایی برای آشنا کردن مردم با مفاهیم مذهبی دارد و البته کارکرد سرگرمی و تقویت هویت و انسجام اجتماعی را هم به همراه دارد؛ مردم نیازمند سرگرمی هستند و بسیاری از شبکه‌های صدا و سیما به موسیقی نیاز دارند و باید در نظام مصارف فرهنگی مدنظر قرار گیرد.

دبیر شورای فرهنگ عمومی با بیان اینکه تغییرات نهاد مسجد و هیئت حتماً باید در چارچوب غایات و اهداف دین مدنظر قرار گیرند، اظهار کرد: تغییرات در هیئت در طول 400 سال پیش سبب شده است تا ما امروز بر سر این سنت بنشینیم و این سنن، میراث بزرگ فرهنگی ما است و تخریب  و هدم آن اتفاق بدی برای آینده‌سازی فرهنگی و پویایی و رونق آن است. در دوره قاجار علما و فقهایی داریم که در نزد آنها سنج و ... نواخته می‌شود و به مجالس شور می‌دهد.

کارکرد موسیقی در انسجام اجتماعی

وی با بیان اینکه در موضوع موسیقی حلال مشکلی وجود ندارد و آنچه باید مدنظر قرار گیرد توجه به مضمون، شرایط اجتماعی و اقلیم و ... است، اضافه کرد: بنده بهره‌گیری یک مداح از سنج و ... را در اجتماعات باز و بیرون از هیئت و مسجد را نه تنها بد نمی‌دانم بلکه یک منسک و اتفاق و آئین ارتباطی است و در دنیایی که فردگرایی در سطح بالا ترویج می‌شود ضروری است؛ البته مسلماً باید در راستای تقرب به خدا و هدف دین باشد و در این صورت خواهد توانست انسجام فرهنگی و اجتماعی را بر محور محبت اهل بیت(ع) ایجاد کند.

امامی گفت: البته در مصادیقی از آلات، دستگاه و ملودی‌ها حتماً دقت نظر لازم است و البته مکمل اجتماعات مذهبی بزرگ در فضای باز، همین ابزار موسیقی است و می‌تواند کارکرد دینی داشته باشد و در خدمت شور دینی قرار گیرد. بنابراین مسئله بر سر تغییر است و باید در مورد آن بحث کنیم که آیا مثلاً پخش تصویر، نور روشن و ... در هیئت داریم یا خیر؟ البته برخی تغییرات مخرب است ولی نباید از کارکرد مثبت آن غافل شویم.

دبیر شورای فرهنگ عمومی با بیان اینکه صد درصد با سرودها و اجتماعات مذهبی و همخوانی که با مضامین دینی هماهنگ است موافق هستم، گفت: با فهمی که بنده از نظام فقهی دارم فکر نمی‌‌کنم مشکلی وجود داشته باشد؛ الان مشکلی که داریم این است که ما زیبایی موسیقیایی را به اسم اینکه بد است به دانش‌آموزان یاد نمی‌دهیم و آن وقت هر نوع زباله‌ای را به نام موسیقی مصرف می‌کنند و ما نسبت به این سوء هاضمه بسیار خطرناک مسئولیت داریم. در نگاه فقه حکومتی که جای آن خالی است دقت نمی‌کنیم که جامعه را به مثابه مکلف ببینیم و همچنان فرد را مکلف می‌دانیم.

معتقد به عرف‌گرایی نیستم

وی با بیان اینکه بنده به عرفی‌گرایی اعتقاد ندارم و به مکتب فقهی امام و حضرت آقا پایبندم، افزود: تغییر در مناسک و نهادها ایرادی ندارد ولی تغییر در دین قابل پذیرش نیست؛ ما باید بدانیم کارکرد نهادهای دینی مانند هیئت با سابقه‌ای که دارد در کنار نهادی مانند مسجد که تأسیس پیامبر(ص) است و سایر اجتماعات دینی چیست؟ آیا اینها در انسجام اجتماعی و وجدان جمعی جامعه چه نقشی دارند و آیا پاسبان وجدان جمعی و سازنده آن هستند؟ ما امروز بدون جامعه‌سازی نمی‌توانیم دین را حفظ کنیم، توحید و دین و انبیاء هم به واسطه نهادها در نظم الهی که در ادیان دیگر مورد توجه بوده است قابلیت ایجادی یافته‌اند.

استاد دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه تغییر در نهادها را باید مورد بحث بگذاریم، گفت: اینکه برخی می‌گویند شما ذائقه مردم را با سرودهای مذهبی خیابانی تغییر می‌دهید و توجه مردم به هیئت کم می‌شود، این مشکل از مداح است؛ من نمی‌گویم مداح ما با ویولون برای میلاد امام علی(ع) بخواند و این کار مطلقاً اشتباه است ولی نباید تغییراتی که در مناسک و آئین‌های مذهبی صورت می‌گیرد را نادیده بگیریم و نادرست بداینم؛ به نظر بنده مسئله این است که نهادهای مذهبی ما چگونه می‌توانند کارکرد خود را بشناساند و طبق زبان مردم، کارکرد هدایتی داشته باشند.

وی افزود: پیاده‌روی اربعین که ریشه بسیار جدی دینی و مذهبی دارد بخش مهم آن در بستر فرهنگ و نهاد رخ می‌دهد و بخش زیادی از آن مبتنی بر فرهنگ غیرتمندی نسبت به میهمان از سوی میزبانان عراقی است. اگر علمای ما نسبت به این مهمانی مقدس و مائده الهی و میزبانی مخالفت می‌کردند امروز خبری از اربعین نبود. 

امامی اضافه کرد: نباید این نوع اجتماعات مذهبی مانند سرودخوانی دسته جمعی و ... را وارد فضای دعا و مناجات کنیم و بعد آن را بدعت در عبادت و دعا بدانیم؛ آیا نوآوری ما در مباهیات و افعال روزمره در تنافی با عبادت است؟ مثلاً در سبک زندگی پیامبر(ص) ناهار وجود نداشته است ولی ما الان می‌خوریم و آیا این به معنای ایجا بدعت است؟