از سرنوشت هزار مؤسسه قرآنی که کرونا چراغشان را خاموش کرد تا رونق خانههای قرآن + فیلم
رئیس سازمان دارالقرآن الکریم با بیان اینکه به دنبال گفتمان‌سازی و جهت‌دهی به فعالیت مؤسسات قرآنی هستیم از طراحی ایده ویژه‌ای برای حمایت از مؤسسات در قالب برگزاری رویداد‌های رقابتی و واگذاری آزمایشی اعطای مجوز به اتحادیه مؤسسات خبر داد و گفت: اگر بازار درستی را برای مؤسسات شکل دهیم، مؤسسات تضعیف شده مجدد قوت می‌گیرند.
در ایران فعالیت‌های حوزه قرآن و عترت به دلیل سبقه فرهنگی و تاریخی و در نهایت وقوع انقلاب اسلامی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. جایگاه و اهمیت سازمان‌های فرهنگی به صورت عام و نهادهای قرآنی به صورت خاص، مباحث متعددی را در خصوص ساماندهی، سیاستگذاری و برنامه‌ریزی آنها مطرح ساخته است. سازمان دارالقرآن الکریم، ازجمله این دستگاه‌های قرآنی است که از ابتدای شکل‌گیری در سال ۱۳۶۰ تاکنون تلاش کرده تا با شناخت نیاز‌های قرآنی جامعه و همچنین توجه به جهت‌دهی‌های کلیدی منویات مقام معظم رهبری به منظور ابداع و اجرای فعالیت‌های جدید در گسترده‌ترین شبکه تشکیلات قرآنی کشور آن هم ذیل اختیاراتش گام بردارد.
عملیاتی کردن درست و به هنگام وظایف و اهداف سازمان دارالقرآن بی‌شک موجب ارتقای فعالیت‌های قرآنی کشور خواهد شد، در حالی که طی سال‌های گذشته به دلیل شیوع کرونا اجرای این برنامه‌ها با موانعی همراه بوده است؛ در کنار این موارد، تغییرات مدیریتی این سازمان از دیگر موضوعاتی است که اقدامات آن را با فراز و فرود‌هایی همراه کرد.
با روی کار آمدن مدیریت جدید سازمان دارالقرآن و فروکش کردن پاندمی کرونا بررسی مجدد فعالیت‌های گذشته و آینده این سازمان با هدف مطالبه‌گری برنامه‌های قرآنی ضروری به نظر می‌رسد. به همین سبب با حجت‌الاسلام علی تقی‌زاده، رئیس سازمان دارالقرآن الکریم، که حدود هشت ماه از تصدی‌گری‌اش بر این مسئولیت می‌گذرد، گفت‌وگو کرده‌ایم تا با کمّ و کیف فعالیت‌های پیش روی این سازمان آشنا شویم، با ما همراه باشید:
ایکنا_ در ابتدای گفت‌وگو ارزیابی خود را از فعالیت‌های سازمان دارالقرآن طی یک سال اخیر با توجه به فراز و فرود‌های چندساله سازمان و مهمترین اقدامی که طی این مدت واقع شده است، بیان کنید.
طی سال گذشته، حدود پنج ماه، مسئولیت سازمان دارالقرآن را بر عهده گرفته بودم. لذا جدی‌ترین دغدغه‌ای که در آن زمان، در سازمان دارالقرآن داشتیم، این بود تا فرایند‌ها و روال آن به یک وضعیت رو به جلو و پیشرفت محسوس برسد. در سال جاری نیز تمرکز ما در فعالیت‌های قرآنی، منهای فعالیت‌های مستمری که سازمان در حال انجام بود، بر روی ماه مبارک رمضان شکل گرفت، تا اتفاق شاخص و مهمی را رقم بزنیم.
بر همین اساس دو اتفاق شاخص از سال گذشته برای ماه مبارک رمضان امسال به ثمر رسید، یک مورد که برنامه‌ریزی آن از شش ماه قبل آغاز شد در برنامه تلویزیونی «محفل» خود را نمایان کرد. محفل، برنامه‌ای بود که با همکاری مرکز رسانه‌ای سازمان تبلیغات اسلامی و سازمان دارالقرآن تعریف شد و با ضلع بعدی یعنی شبکه سوم سیما، داستان را پیش بردیم. تا در کنار عنصر جذابیت و جذب مخاطب گسترده، بحث محتوایی و مفهومی را نیز داشته باشیم که به نظر تا حد قابل قبولی موفق بودیم.
شکل‌گیری ۲۷۰۰ کرسی تدبر و تفسیر
امسال تمرکزمان را بر روی کرسی‌های تدبر و تفسیر گذاشتیم تا در طول سال بتوانیم آنها را امتداد دهیم. برهمین اساس در ماه مبارک رمضان حدود ۲۷۰۰ کرسی تدبر و تفسیر قرآن در استان‌ها شکل گرفت که سعی میکنیم تعداد عمده‌ای از آنها را هم از لحاظ محتوا و هم اجرا پشتیبانی کنیم.
ایکنا_ مهمترین اقدامات و برنامه‌های سازمان دارالقرآن در سال جاری چیست؟
اجرای دو مأموریت اساسی را در سازمان دارالقرآن آغاز کردیم. سازمان دارالقرآن وظیفه آموزش همگانی قرآن کریم را بر عهده دارد و به دلیل اینکه شبکه مؤسسات، خانه‌ها و فعالان قرآن را هم دارد بر روی بحث آموزش همگانی کار می‌کند؛ لذا تاکید و مسئله اصلی سال ۱۴۰۲ ما در بحث انس، تدبر، ارتقای نظام آموزشی و نظام آموزشی تدبرمحور است. نمود این موارد هم دور‌های مختلف تربیت مربی، آموزش‌های عمومی و مخاطبان ویژه‌ای است که می‌خواهند در این فضا برایشان در لایه تدبر دوره‌هایی برگزار شود که روی آن تمرکز جدی خواهیم داشت.
محور بعدی مأموریت ما استفاده از ابزار‌های رسانه‌ای برای یکی از مطالبات زمین مانده مقام معظم رهبری است. ایشان در دیدار اساتید، قاریان و حافظان برگزیده سی‌وچهارمین دوره مسابقات بین‌المللی قرآن کریم فرمودند: «تبدیل کردن مفاهیم قرآنی به گفتمان عمومی در میان مردم، با همت اهل دل و اهل دین، کاری شدنی و در دسترس است» لذا با توجه به اینکه سازمان تبلیغات اسلامی توانسته است ابزار رسانه‌ای خوبی را در این سال‌ها شکل دهد، ما یک کار محتوایی _ پژوهشی ویژه‌ای را برای امروز انقلاب آن‌هم براساس دغدغه‌ای که مقام معظم رهبری در عرصه جنگ نرم و جهاد تبیین دارند، آغاز کرده‌ایم.
بر همین اساس اینکه ما چه محورهایی از قرآن را برای مخاطب امروز با چه ادبیات، ابزار و قالب‌هایی ارائه دهیم، مسئله دوم خود در سال ۱۴۰۲ قرار دادیم. این مسئله نیز نیازمند یک لایه پژوهش محتوایی و یک قالب رسانه‌ای دارد که تبدیل به گفتمان جامعه شود.
ایکنا_ نمونه‌ای از این اقدامات را مثال بزنید.
لایه اول، یعنی تدبر، مورد جدیدی نیست. بحث اصلی تمرکز بر روی آموزش‌های همگانی حوزه تدبر است. در ابعاد رسانه‌ای هم به عنوان مثال در بخش فرهنگ‌سازی، پویش‌هایی است که در طول سال برگزار می‌شود. برش دیگر کار کردن معنادار بر روی بیلبورد‌های شهری و مکان‌های عمومی مانند مترو و... است. برش دیگر این اقدامات برگزاری مسابقات تلویزیونی برای اقشار مختلف ازجمله زنان خانه‌دار است که اقشار ویژه‌ای به حساب می‌آیند. یکی دیگر از برش‌های این اقدامات رنگ جدید دادن به مسابقات حفظ قرآن با ادبیات حفظ منتخب و موضوعی است که از سالیان قبل وجود داشته، اما مورد توجه و تمرکز قرار نگرفته است. در مجموع این گفتمان‌سازی و فرهنگ‌سازی برش‌های مختلفی پیدا می‌کند که اصل جنس آن عملیات رسانه‌ای است و برخی دیگر از آنها مانند آزمون‌ها و مسابقات حفظ موضوعی از قالب رسانه خارج است.
ایکنا_ بسیاری از برنامه‌هایی که به آن اشاره کردید به تنهایی قابل انجام نیست و نیاز به مشارکت دستگاه‌های مختلف دارد. تمامی بودجه این موارد و اقدامات برای جلب مشارکت‌ها از سوی سازمان دارالقرآن صورت گرفته است؟
در حال حاضر در نقطه نهایی کردن بودجه هستیم. اما خیلی از این اقدامات فرای سازمان تبلیغات اسلامی و در ارتباط با مجموعه‌های دیگر باید تعریف شود. ما این گفت‌وگو‌ها را در لایه‌های مردمی مانند سازمان بسیج، دارالقرآن بسیج، در ابعاد رسانه‌ای مانند صدا و سیما و خبرگزاری‌ها شروع کرده‌ایم تا بتوانیم این اقدامات را جلو ببریم. صحبت‌های جدی در این خصوص با برخی مجموعه‌‌ها شده است، اما پیش‌بینی میکنیم تا دو ماه آینده عملیاتی شود.
ایکنا_ ضمن ارائه آماری از تعداد مؤسسات و خانههای قرآن و عترت زیر نظر سازمان، چه برنامه‌هایی در جهت حمایت و رسیدگی به مشکلات مادی و معنوی مؤسسات قرآنی دارید؟
براساس آخرین پایشی که در سال ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۱ صورت گرفت، حدود دو هزار مؤسسه زنده و هفت هزار خانه قرآن داریم که این‌ها در سراسر کشور گسترده هستند.
در لایه حمایتی، برخی از مسائل مؤسسات و خانههای قرآن ثابت است که ازجمله این موارد دغدغه بیمه، جذب در آموزش و پرورش و معافیت‌های مالیاتی است که در حال پیگیری این موارد هستیم. همچنین نحوه مجوزدهی که اکثرا در مورد فرایند سخت اعطای مجوز گله دارند، با اداره ثبت شرکت‌ها در خصوص فرایند ایجاد پنجره واحد گفت‌وگو کرده‌ایم تا در نهایت این شرایط تسهیل شود.
ایده ویژه‌ای را برای حمایت از مؤسسات دنبال میکنیم و آن برگزاری رویداد‌های رقابتی است. اولین رویداد این ایده را هم با عنوان جایزه نوآوری طا‌ها شکل دادیم که حدود ۴۰۰ مؤسسه و فعال قرآنی ایده‌ها و محصولات خودشان را عملاً در این رویداد ارائه کردند و براساس فرایندی که طی شد، با تک تک این مؤسسات ارتباط جدی برقرار و آثار داوری شد. نهایتاً حدود ۱۵۰ اثر به نیمه نهایی رسیدند.
گفتمان‌سازی و جهت‌دهی به مؤسسات قرآنی
در این جریان یک فرایند توانمندسازی را می‌بینیم که مهمتر از آن فرایند، گفتمان‌سازی و جهت‌دهی است. از این طریق شرایطی ایجاد می‌شود که سایر مؤسسات قرآنی از مؤسسات برتر الگو می‌گیرند. یکی از خلأهایی که ما در استان‌ها می‌بینیم این است که خود فعالان قرآنی با هم ارتباط ندارند و لذا سعی میکنیم با این رویداد این اتفاق را هم رقم بزنیم و دنبال کنیم. در این فرایند رقابتی با یک داوری شفاف در پایان از تعدادی محصول و طرح برگزیده حمایت ویژه میکنیم نه اینکه به مؤسسه کمک مالی مستقیم کنیم، بلکه به گونه‌ای حمایت میکنیم تا محصول و طرح برگزیده خودش را به ثمر برساند.
از سال گذشته این طرح را شروع کردیم و بنیاد ملی نخبگان هم از این فرایند به‌عنوان بک فرایند شفاف و کمک‌کننده به جریان نخبگان قرآنی احساس رضایت داشت. در حال حاضر گام بعدی را با همکاری آنها برداشته‌ایم و تلاش میکنیم برش‌های استانی این اتفاق را جدی‌تر کنیم؛ به این معنی که امسال حداقل بتوانیم در نیمی از استان‌ها این حمایت‌ها را در مجموعه‌های مردمی در قالب این رویداد شکل دهیم.
واگذاری آزمایشی اعطای مجوز مؤسسات قرآنی به اتحادیه مؤسسات
در زمینه بحث مؤسسات جلسات متعددی را با اتحادیه کشوری مؤسسات و تشکل‌های قرآن و عترت داشتیم و تلاش میکنیم در برخی از وظایفی که قابلیت برون‌سپاری به جریانات مردمی دارد، این اتفاق را رقم بزنیم. چه در بحث گواهینامه‌هایی که مجموعه‌های مؤسسات می‌توانند ارائه دهند و عملاً سازمان دارالقرآن الکریم جایگاه اعتباربخشی به نظام گواهی‌های مؤسسات را دارد و چه در بخش مجوزدهی‌ها به دنبال رایزنی هستیم که در چند استان بحث مجوزدهی را به صورت آزمایشی به اتحادیه مؤسسات بدهیم. در حال حاضر پیگیر این موضوعات هستیم که آیا این اقدام از لحاظ قانونی، شدنی است و اگر شدنی است از لحاظ اجرایی چه نکاتی دارد.
انتخاب مؤسسات معین
یکی از اتفاقاتی که در سال گذشته دنبال شد و در سال جدیدی با جدیت بیشتر دنبال می‌شود، انتخاب مؤسسات معینی است که توانمندی حقوقی جدی دارند و می‌توانند به سایر مؤسسات و خانههای قرآن، حتی در تمدید مجوز این مراکز کمک کنند. این واگذاری به جهت ساده کردن فرایند مجوزدهی است، لذا به دنبال این هستیم که قسمت مردمی این فرایند ساده‌تر شود.
ایکنا_ بسیاری از مؤسسات و خانههای قرآن در طول پاندمی کرونا به دلایل مختلف تعطیل یا به کلی جمع‌آوری شدند. آماری از این مؤسسات دارید و چه حمایت‌هایی را برای بازگشایی یا برگشت به کار این مراکز پیش‌بینی و عملیاتی کرده‌اید؟
حدود سه هزار مؤسسه قرآنی از سازمان دارالقرآن کریم مجوز داشتند که بعد از کرونا به دو هزار مورد رسیدند و چیزی حدود هزار مورد تعطیل و بسته شدند. البته اصل این اتفاق را به دلیل نداشتن مخاطب و بازار آنها می‌دانیم. شاید دغدغه بیشتر مؤسسات مکان و موضوعات مالی باشد، اما معتقدیم اگر بازار درستی را برای مؤسسات شکل دهیم، مؤسسات فعال تقویت می‌شوند و مؤسساتی که تضعیف شده‌اند در این ایام مجدد قوت پیدا می‌کنند.
در این زمینه کنار اینکه فکر میکنیم برنامه محفل یک موج خوبی را برای مؤسسات و مجموعه‌های قرآنی به وجود آورد تا مخاطب بیشتری پیدا کنند، یک کار حداقلی هم انجام دادیم و آن این بود که فهرست مؤسسات و خانههای قرآن و عترت را در صدا و سیما تبلیغ کردیم تا مخاطب پیدا کنند.
اپلیکیشنی برای پیدا کردن مخاطب
در کنار این موارد به دنبال تولید یک اپلیکیشن هستیم، که این اپلیکیشن بزرگترین اتفاقی که رقم می‌زند، پیدا کردن مخاطب و مشتری برای مجموعه‌های قرآنی و مؤسسات است. اگر بتوانیم این اتفاق را رقم بزنیم، بتوانیم کمک و خدمت جدی به این حوزه کنیم و عملا آنها رشد کرده و دیده می‌شوند و می‌توانند در زیست‌بوم خودشان در کل کشور مخاطب ویژه صید کنند. در نهایت می‌توانند چرخ اقتصادی خودشان را پیش ببرند و به فعالیت‌های خودشان ادامه دهند.
ایکنا_ آیا مؤسساتی که در ایام کرونا تعطیل شدند احیا شدند؟
مؤسساتی که به خاطر کرونا کاملا تعطیل شدند و دیگر احیا نشدند زیر یک هزار مورد هستند.
ایکنا_ در کنار این موارد گویا خانههای قرآن تقویت شده‌اند و رشد خوبی داشته‌اند؟
خانههای قرآن در سال‌های اخیر رشد خوبی داشته‌اند. آن هم به دلیل این است که فرایند خانههای قرآن ساده‌تر است. سیاست کلی ما سوق دادن به سمت خانههای قرآن است و در جایی هم که اگر یک خانه قرآن بخواهد در فضای جدی‌تری مانند تفاهم‌نامه با یک دستگاه حاکمیتی وارد شود، می‌توانیم از مؤسسات واسطی استفاده کنیم که این فرایند برای آنها تسهیل کند و نیاز نباشد که هر خانه قرآنی فعالیت قرآنی داشته باشد، بخواهد یک فرانید سختی را در لایه مجوزگیری انجام دهد.
ایکنا_ طی آخرین اطلاعیه سازمان دارالقرآن، یکی از مؤسسات قرآنی مجوز برگزاری خدمات مدیریتی را برای سایر مؤسسات قرآنی داده است. انتخاب این مؤسسه به چه شکل و با چه نگاهی صورت گرفته و به نظر شما آیا این مؤسسه از عهده کار برآید؟ و در آینده برنامه‌ای برای دیگر مؤسسات دارید؟
یکی از مصادیق مؤسسات معینی که اعلام شد همین موضوع است. بر همین اساس مؤسساتی که توانایی راهبری و مدیریت دارند، شناسایی شده و ضریبی را نسبت به زیست‌بوم سایر مؤسسات به آنها می‌دهیم؛ یک لایه این جریان ثبت، مالیات، کادرسازی و مانند آن است. این مؤسسات در فضای مدیریتی، شاخص‌ها و ویژگی‌هایی دارند که می‌توان به عنوان مؤسسه الگو به مؤسسات نوپا یا مؤسساتی که دچار ضعف هستند به عنوان مؤسسه معین معرفی شوند. شاخص‌های این انتخاب هم مشخص شده است و به دنبال این هستیم که این طرح را با همکاری و ارتباط با اتحادیه مؤسسات طراحی و در سال جدید پیگیری کنیم.
ایکنا_ از اجرای برخی برنامه‌های شاخص سازمان دارالقرآن، که طی سال‌های گذشته برگزار می‌شد، خبری نیست؛ ازجمله همایش تکریم و تجلیل از چهره‌های قرآنی؛ برنامه‌ای در این جهت و اجرای سایر برنامه‌های بر زمین مانده سازمان دارید؟ اگر بله چگونه و چه زمان اجرایی می‌شود؟
تلاش کرده‌ایم توجه ویژه‌ای به تاریخچه سازمان و عقبه آن و اتفاقات خوبی که رقم زده است، داشته باشیم و موارد خوب را احیا کنیم. یکی از این موارد تکریم چهره‌های قرآنی است. لذا نزدیک به چهار ماه است که در این خصوص وارد گفت‌وگو با بنیاد ملی نخبگان شده‌ایم. بنیاد ملی نخبگان بر اساس اساسنامه‌اش یکی از طیف‌های ویژه‌ای که وظیفه حمایت از مستعدان و سرآمدان آن را دارد طیف قرآنی‌هاست و سه طیف در اساسنامه به طور خاص جدا شده است که شامل هنری، ادبی و قرآنیان است.
طی شش سال گذشته با اینکه آیین‌نامه عملی تبیین شده است، اما هنوز به تعداد انگشتان دست هم تکریم انجام نشده است و لذا چند جلسه با مدیران بنیاد نخبگان در این خصوص داشته‌ایم و امیدواریم با اضافه شدن ظرفیت بنیاد ملی نخبگان بتوانیم اتفاق بزرگی را در لایه تکریم چهره‌های قرآنی به ویژه با دغدغه برش استانی و شهرستانی داشته باشیم.
لذا با این دغدغه چه در لایه مستعدان و چه در لایه سرآمدان و نخبگان برنامه‌های خواهیم داشت که احیای تکریم چهره‌های قرآنی رقم بخورد.
ادامه دارد
گفت‌وگو از وهاب خدابخشی
