کشتن یک انسان به ناحق، کشتن جمیع انسان‌هاست

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

گروه اندیشه ایکنا به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. بیست و دومین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «کشتن یک انسان به ناحق، کشتن جمیع انسان‌هاست» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

مِنْ أَجْلِ ذَلِكَ كَتَبْنَا عَلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَيِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ كَثِيرًا مِنْهُمْ بَعْدَ ذَلِكَ فِي الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ ﴿مائده ۳۲﴾

ما بدین سبب بر فرزندان اسرائیل حکم کردیم که هر کس نفسی را بدون حق قصاص یا بدون ایجاد فساد و فتنه در روز زمین به قتل رساند مانند آن باشد که همه مردم را کشته است و هر که نفسی را حیات بخشد و مرگ نجات دهد مثل آن است که جمیع مردم را زندگی بخشیده باشد و هر آینه رسولان ما به سوی خلق با دلایل و معجزات مبعوث شدند اما بسیاری از مردمان بعد از درک حقّانیت رسولان، در زمین به اسراف و سرکشی پرداختند.

در اینجا به مصداق «یعلمهم الکتاب و الحکمه» خداوند حکمتی شگفت تعلیم می‌‌دهد و آن این است که اگر کسی انسانی را که مستحق قصاص نیست به قتل رساند گویی همه مردمان را کشته است و اگر جان انسانی را از مرگ نجات بخشد گویی همه مردمان را حیات بخشیده است. زیرا کشتن یک انسان کشتن انسانیت است، چنانکه کشتن یک کتاب خوب کشتن فرهنگ است. اینجا کمیت مطرح نیست.

نفس کار مطرح است. جنایتکاری که کودکی را از خانواده‌اش می‌رباید تمامی مادران جهان را مضطرب می‌کند و گویی همه کودکان جهان را از مادرانشان ربوده است. همچنین نجات جان یک انسان حرمت نهادن به حیات آدمی است و در سایر شئون نیز چنین است. آن کس که از حق مظلومی دفاع می‌کند به حقیقت از مطلق حق است که دفاع می‌کند.

این آیه پس از داستان فرزندان آدم، هابیل و قابیل، آمده است. به روایت قرآن هابیل و قابیل هر دو برای خدا قربانی کردند. خداوند قربانی هابیل را پذیرفت و قربانی قابیل را نپذیرفت. قابیل به برادر گفت: «همانا که من تو را خواهم کشت» هابیل گفت: «اگر تو برای کشتن من دست دراز کنی من به کشتن تو دست نخواهم گشود. همانان که من پروردگار خویش در هراسم» و بالاخره قابیل هابیل را کشت.

این نخستین قتل و نخستین اقدام به کشتن انسانیت بود زیرا آن برادر مقام انسان را در دنیا و عظمت او را درک نکرد و جان او را گرفت و هویت انسانی را سر برید علاوه بر آنکه اگر هابیل زنده می‌ماند می‌توانست جهان را پر از آدمیان کند. پس بدین معنی نیز قابیل جان عالمی را گرفت و این حکایت یک حقیقت مستمرِ تاریخ است و هر قاتلی همان قابیل است که جان هابیل را گرفت.

خداوند در پایان متذکر می‌شود کسانی که به این گناه بزرگ یعنی کشتن انسان بی‌گناه دست زدند نیک می‌دانستند حرمت این جنایت را، هم از فطرت الهی خویش و هم از رسولانی که خداوند بر نهی چنین ظلمی فرستاده بود و به حقیقت حجت بر ظالمان تمام است. با این همه بسیاری از مردم به سبب هواهای نفسانی (و نه جهل و بی‌خبری) در زمین به اسراف و تجاوز به حقوق یکدیگر دست می‌زنند و نه جان یک نفر که از جان هزاران تن را به خاطر منافع شخصی و گروهی می‌ستانند و پیشگویی فرشتگان را که گفتند انسان در زمین فساد و خونریزی خواهد کرد و آرزوی شیطان را که گفت همه آدمیان را گمراه خواهم کرد تحقق می‌بخشند.