محمدحسینی: زندگی امام حسین(ع) را کامل به تصویر بکشیم + صوت

محمدرضا محمدحسینی از هنرمندان نقاش سبک قهوه‌‌خانه‌ای است که در رابطه با واقعه عاشورا و امام حسین(ع)، آثار بسیاری را برای تکایا و حسینیه‌ها به تصویر کشیده است. سال گذشته نیز اثری برای فرهنگسرای رسانه در همین موضوع به تصویر کشید که به مبلغ یک میلیارد تومان فروخته و هزینه‌های آن صرف مدرسه‌سازی در آذربایجان شد.

به مناسبت ایام محرم با وی در رابطه با این سبک از نقاشی و آثاری که خلق کرده است به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

ایکنا- در رابطه با آثار نقاشی پیرامون امام حسین(ع) توضیح دهید.

در ایام محرم تلاش می‌شود تا مراسم عزاداری سید و سالار شهیدان هرچه باشکوه‌تر برگزار شود. یکی از عوالی که باعث می‌شود این مراسم باشکوه‌تر باشد تزئیناتی است که حسینیه‌ها و تکایا انجام می‌دهند. نقاشی سنتی ایرانی یا قهوه‌خانه‌ای، یکی از این تزئینات است که از شعائر دینی محسوب می‌شود. نقاشی‌های قهوه‌‌خانه‌ای مضامین عاشورایی را در بر دارد و تمامی موضوعات کربلا را به تصویر می‌کشد و مردم نیز با دیدن آنها به شور و هیجان بیشتری می‌رسند.

ایکنا- در رابطه با آثاری که پیرامون امام حسین(ع) خلق کردید توضیح دهید.

نقاشی را از سال 66 شروع کردم و از همان ابتدا موضوعی که مشوق من شد تا به این سمت بروم، کشیدن تابلویی با موضوع واقعه کربلا بود. اولین تابلویی هم که کار کردم تابلویی در ابعاد کوچک 50 در 70 سانت بود که جنگ حضرت علی اکبر(ع) را به تصویر می‌کشید. بعد از آن اثر تابلویی بزرگتر در رابطه با واقعه عاشورا کشیدم و سپس یک به یک کارهای مختلفی را در این زمینه انجام دادم.

بزرگترین کاری که در این زمینه کشیده‌ام پرده‌ای به ابعاد دو متر و ده سانت در بیست متر است که در چهار پرده از مرگ معاویه تا قیام مختار در آن به تصویر کشیده‌ شده است. در این پرده سعی کردم به تمام موضوعات توجه کنم تا وقتی کسی به آن مراجعه می‌کند اتفاقات مهم را به صورت خلاصه ببیند.

ایکنا- چه طور شد که به موضوعاتی مانند واقعه کربلا پرداختید؟

من در خانواده‌ای مذهبی بزرگ شدم و در خانه‌ ما روضه‌های خانگی همیشه برگزار می‌شد. تکیه تجریش نیز نزدیک خانه ما بود. همه این موضوعات پیش‌زمینه‌ای در ذهنم ایجاد کرد و وقتی روضه‌ای می‌شنیدم، همه اتفاقات در ذهن من تداعی می‌شد.

قبل از اینکه به دانشگاه بروم چند تابلو با مضامین عاشورا کار کرده بودم که در تکیه‌ها تعبیه و مورد توجه و استقبال مردم قرار گرفته بود. این موضوع برای من خیلی خوشایند بود حتی در دانشگاه نیز علاقه‌ام به نقاشی سنتی ایرانی با موضوعات مذهبی بود. البته در رابطه با موضوعاتی چون شاهنامه و ادبیات عامه نیز کار کرده‌ام اما بیشتر توجه‌ام به موضوع عاشورا و تاریخ انبیاء است.

هرچه بیشتر در این زمینه‌ها کار کردم، بیشتر علاقه‌مند شدم. از آثارم استقبال شد و تشویق ‌شدم. این تشویق‌ها باعث شد تا این کار را بیشتر انجام دهم.

ایکنا- در رابطه با سبک قهوه‌خانه‌ای توضیح دهید.

پیشینه نقاشی قهوه‌خانه‌ای به حجاری‌های ما باز می‌گردد. نوع به تصویر کشیدن و چیدمان محتوایی آثار شبیه به همان حجاری‌هاست که در ادوار تاریخ، تنها اَشکال آن تغییر کرده است. این نوع نقاشی را گاهی روی کاشی‌های حمام‌های قدیمی، زورخانه‌ها، حسینیه‌ها و سردرها می‌بینیم.

تا اخیراً فکر می‌کردند که نقاشی قهوه‌خانه‌ای مربوط به دوره قاجار باشد اما طبق تحقیقات مرحوم استاد بلوکی‌فر؛ از زمان صفویه این کار صورت گرفته است. بعد از رسمی شدن مذهب تشیع در زمان صفویه، پادشاه صفوی دستور می‌دهد تا نقاشی‌ای در رابطه با واقعه عاشورا در ابعاد بزرگ تصویر شود. این نقاشی با همین شکل و شمایل نقاشی قهوه‌خانه‌ای کشیده می‌شود و آن را به نقالان می‌دهند تا شهر به شهر بگردند و واقعه عاشورا را برای مردم شرح دهند.

نقاشی سنتی ایرانی چون بیشتر در قهوه‌خانه‌ها بود، نام نقاشی قهوه‌خانه‌ای به خود گرفته است. پرده‌های بزرگ نیز به سفارش نقال‌ها کشیده و به موضوعات مختلف پرداخته می‌شد که بخشی از آن روایتگر واقعه کربلا است. گفته می‌شود که در یک پرده سعی می‌شده 365 داستان را مصور کنند و نقالان بر اساس آن داستان‌هایی را برای مردم نقل می‌کردند.

ما مثل معروفی داریم که می‌گوید «شنیدن کی بود مانند دیدن». داستان‌ها وقتی تصویری می‌شود در ذهن‌ ماندگارتر است. ممکن است بیشتر داستان‌های پرده‌ها را بدانیم و برای ما آشنا باشد اما این داستان‌ها را وقتی به صورت تصویری می بینیم تاثیرگذاری آن بیشتر است.

ایکنا- آیا معاصرسازی در نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای رخ داده است؟

کشیدن یک نقاشی بسته به این موضوع دارد که چه موضوعی را از هنرمند بخواهند و سفارش بدهند. غالباً افراد چون با این تابلوها خاطره دارند همان چیزی را می‌خواهند که در گذشته وجود داشته و در خاطر دارند و می‌خواهند تا عین همان‌ها کار شود.

هنرمند هم باید بودجه لازم را داشته باشد تا این کار را انجام دهد. من در آثارم، به این موضوع توجه و سعی کردم تا دقت‌نظر بیشتری بر این موضوع داشته باشم.

ایکنا- چرا در این آثار تنها به واقعه عاشورا پرداخته می‌شود و هنرمندان به بخش‌های دیگر زندگی امام حسین(ع) نمی‌پردازند؟

بله ما موضوعات مختلفی داریم. امام حسین(ع) فقط در واقعه عاشورا نیست و بخش‌های دیگر زندگی ایشان را هم می‌توان تصویر کرد. من سعی کردم به این بخش‌ها بپردازم و آنها را تصویر کنم اما پرداختن به بخش‌ها و موضوعات مختلف و متنوع، مستلزم حمایت مالی است. اگر این حمایت‌ها باشد، هنرمند می‌تواند موضوعات متنوعتری را تصویر کند.

به تازگی اثری را در شش قسمت 25 متری شروع کرده‌ام که 150 متر طول و یک متر و 70 سانت عرض دارد. این نقاشی با توجه به روایات شیعه، از خلقت انسان شروع ‌می‌شود و به تمامی انبیا می‌پردازد و به زندگی چهارده معصوم(ع) می‌رسد. این کار یکی از مصادیق همین معاصرسازی است.

ایکنا- وضعیت امروز نقاشی قهوه‌خانه‌ای چطور است؟

تمام استادان صاحب‌نام قدیمی که در این زمینه نقاشی می‌کردند به رحمت خدا رفته‌اند. شیوه آموزش نقاشی قهوه‌‌خانه‌ای کاملاً به شکل سنتی است و شاگرد باید مدت زمان زیادی را کنار استاد باشد تا حال و هوای کار را یاد بگیرد. به همین جهت شاگردان اندکی در این زمینه تربیت شده‌اند. امروزه اوضاع مقداری بهتر شده است و عزیزانی هستند که هنوز در این زمینه کار می‌کنند و شاگرد تربیت می‌کنند.

نقاشی قهوه‌خانه‌ای تنها به واقعه عاشورا نمی‌پردازد بلکه آداب و رسوم و فرهنگ حماسی ما را نیز بازنمایی می‌کند. اصحاب رسانه باید به این سبک از هنر بپردازند و آن را بیشتر معرفی کنند تا رونق گذشته را دوباره پیدا کند.

هرچه بیشتر فرهنگ ایرانی را رونق دهیم، قوت بهتری می‌گیرد و پیشرفت خواهد کرد. خوشبختانه فعالیت‌ها مقداری در این زمینه بیشتر شده است و دانشگاه‌ها به آن توجه می‌کنند و کار سفارش می‌دهند اما هنوز اندک است. بسیاری از جوانان هستند که به این نوع نقاشی علاقه دارند و می‌خواهند آموزش ببینند اما جایی برای مراجعه پیدا نمی‌کنند. متأسفانه امکانات خوبی در دست نیست که جایی خاص وجود داشته باشد تا اساتید برای آموزش حضور داشته باشند و این کار به نسل بعدی انتقال پیدا کند.