لزوم ایجاد بانک اطلاعاتی کتاب‌های دانشگاهی در کشور

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست «فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌روی نشر دانشگاهی»، با حضور حامد اکبر‌زاده، مدیر سازمان انتشارات جهاددانشگاهی، سیدعباس حسینی‌نیک، مدیر مسئول انتشارات انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی، سیدعباس حسینی نیک، مدیر مسئول انتشارات انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی و مرتضی زینعلی، مدیر مسئول انتشارات جامعه‌نگر، عصر پنجشنبه 29 اردیبهشت‌ماه، در سرای علمی ـ فرهنگی دانشگاهی سی‌وسومین نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد.

لزوم ایجاد بانک اطلاعاتی کتاب‌های دانشگاهی در کشور

حامد علی‌اکبرزاده، مدیر سازمان انتشارات جهاددانشگاهی در این نشست با بیان اینکه امروز اگر بخواهیم افراد را به سمت مطالعه و کتابخوانی سوق دهیم، اولویت با کتاب‌های سبک و کم‌حجم و ارائه آن به‌صورت فشرده و کوتاه است، اظهار کرد: مخاطب امروز حوصله خواندن کتاب‌های حجیم را ندارد، برای امروزی ماندن اطلاعات و محتوا به دانشجوها باید سبک نرم‌افزارها و پلتفرم‌هایی که اطلاع‌رسانی می‌کنند را در حوزه کتاب هم داشته باشیم.

رئیس سازمان انتشارات جهاددانشگاهی با بیان اینکه آینده صنعت نشر در ایران هم به لحاظ محتوا و هم از جهت مواد اولیه متحول خواهد شد، اضافه کرد: آینده صنعت نشر در کشور از آن ناشرانی است که بتوانند از نظر محتوا و متریال تولیدات جذاب‌تری داشته باشند و به نظر می‌رسد، آینده صنعت نشر به سمت نشر الکترونیک می‌رود، لذا باید دو نشر کاغذی و الکترونیک به یک تعادل نسبی برسند.

علی‌اکبر‌زاده با تأکید بر اینکه بهتر است یک بانک اطلاعاتی از متون علمی و کتاب‌های دانشگاهی در کشور ایجاد کنیم، در پایان گفت: می‌توانیم با استفاده از هوش مصنوعی در حوزه اطلاعات قابلیت‌های مختلفی مثل سرعت سرچ بالا، تحلیل تاریخی متن‌ها و ارتباط بین متن‌ها را در آن ایجاد کنیم تا دانشجویان و مخاطبین به آن مراجعه و از آن استفاده کنند. این بانک اطلاعاتی بهتر است از سوی حاکمیت، دولت و قوه قضاییه در نحوه و ارائه متون تحت نظارت قرار گیرد تا ناشران دارای محتوا در این بانک بتوانند حقوق خود را در این مجموعه دریافت کنند؛ با این وجود می‌توان به‌ آینده و صنعت نشر دانشگاهی کشور امیدوار شد.

منابع دانشگاهی وضعیت مطلوبی ندارند

سیدعباس حسینی‌نیک، مدیر مسئول انتشارات انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی هم مهم‌ترین چالش نشر دانشگاهی را بخش تولید محتوا بیان کرد و گفت: در بعضی حوزه‌ها مثل حوزه عمومی، رمان یا داستان کتاب‌هایی داریم که در دنیا منتشر می‌شوند، اگر همین را با حوزه نشر علم دانشگاهی در کشور مقایسه کنید، به نتیجه مقایسه واقف خواهید شد. باید از روند تولید علم در دنیا عقب نمانیم. منابع دانشگاهی کشور از نظر منابع تألیفی و ترجمه هیچ‌کدام وضعیت مطلوبی ندارند.

حسینی‌نیک اضافه کرد: متأسفانه در  این سال‌ها در حوزه علوم‌ انسانی شاید 50 عنوان کتاب تاپ و برتر دانشگاهی با درجه علمی خوب منتشر نشده است، یا در حوزه حقوق با وجود زیر‌ساخت‌های دانشگاهی حوزوی و بومی؛ کتاب‌های مهم  پُرشمار علمی نداریم. این وضعیت در حوزه‌هایی مانند روانشناسی و جامعه‌شناسی بدتر است.

وی ادامه داد: در تاریخ علم و تمدن چندین مرتبه علم از شرق به غرب و از غرب به شرق جابجا شده است؛ اگر می‌خواهیم به دوران شکوفایی علم در منطقه یا کشور برسیم، حتماً باید ترجمه کتاب‌ها را بر‌اساس مبانی علمی موجود در دنیا انجام دهیم.

حسینی‌نیک با تأکید بر اینکه باید منابع علمی که به طور خاص دانشگاهی هستند را به سرعت ترجمه کنیم، تصریح کرد: اینکه ما منابع خاص، به‌خصوص در حوزه پزشکی یکسری کتاب محدود اعلام شده را ترجمه و ارائه کنیم، کمک قابل توجهی به پیشرفت علم در کشور نکرده‌ایم.

مدیر مسئول انتشارات انجمن فرهنگی ناشران کتاب دانشگاهی با تأکید بر اینکه ناشران دانشگاهی توان پرداخت هزینه ترجمه کتاب‌های علمی روز دنیا را ندارند، گفت: دولت باید برای ترجمه‌ آثار علمی روز دنیا بودجه سنگین اختصاص دهد و پژوهشگاه‌ها با در اختیار داشتن این بودجه دولتی با حضور متخصصان رشته‌های مختلف؛ کتاب‌های علمی را ترجمه کنند و این آثار از طریق  توافق با ناشران خصوصی در کشور توزیع شود.

وی با بیان اینکه دنیای سرمایه‌داری هم برای ترجمه آثار علمی یارانه اختصاص می‌دهد، اظهار کرد: در حال حاضر ایران عضو کنوانسیون برن نیست و این بهترین فرصت برای انتقال علم دنیا به کشور است زیرا بابت انتقال این فایل‌های علمی به کشور قرار نیست بازخواست شویم پس بهتر است این فرصت را غنیمت بشماریم و منابع علمی را بدون محاکمه و شکایت وارد کشور کنیم و این منابع در دانشگاه‌ها یا پژوهشگاه‌هایمان توسط افراد ماهر و متخصص ترجمه شود و در تبادل با ناشران بخش خصوصی قرار گیرد.

لزوم توجه به تولید محتوا

مرتضی زینعلی، مدیر مسئول انتشارات جامعه‌نگر چالش‌های نشر دانشگاهی را به دو بخش عوامل کلیدی و فرعی تقسیم‌بندی کرد و گفت: بخشی از این چالش‌ها شامل تولید محتوا، تولید فنی و بخشی مربوط به ناشران دانشگاهی  است که تولید‌کننده محتوا هستند؛ عوامل دیگر این مجموعه به حلقه‌های پخش و  توزیع کتاب مربوط می‌شود. در نهایت، این مجموعه عوامل مستقیم، صنعت نشر را متأثر می‌کند.

زینعلی دسته دوم را عوامل پیشران خواند که غیرمستقیم صنعت نشر دانشگاهی را تحت تأثیر قرار می‌دهند و گفت: یک مسئله مربوط به قوانین کپی‌رایت و دیگری توسعه فناورانه است و بحث دیگر تغییرات و عوامل مرتبط با توسعه فرهنگی - سیاسی در کشور ماست. مجموعه این عوامل تأثیر بسزایی در نشر و به‌خصوص در نشر دانشگاهی دارند.

وی گفت: زمانی کشور ما مهد علم و دانش بود. کتاب قانون ابن سینا هنوز هم در خیلی از کشورها و دانشگاه‌ها تدریس و استفاده می‌شود. اینکه ما قبلا چه بوده‌ایم کافی نیست، اینکه ما الان چه برنامه‌ای داریم مهم است. ما در تولید علم به‌طور جدی نیاز به برنامه مدون داریم. سیاست‌گزاران این حوزه یعنی دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید این مسائل را جدی بگیرند و برنامه مدون و جامعی در این زمینه داشته باشند. به‌‌ طور کلی باید به تولیدمحتوا به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین عوامل در تولید علم در کشور توجه شود.  

مدیر مسئول انتشارات جامعه‌نگر با اشاره به شمارگان کتاب‌هایی که بعضا 100 تا 200 نسخه منتشر می‌شود، گفت: متأسفانه با توجه به شمارگان پایین کتاب در شرایط کنونی، نمی‌توان برای آن‌ها حق‌التألیف‌های چشمگیر درنظر گرفت و گسست میان دانشگاه‌ها و عوامل ذی‌نفع صنعت نشر در کشور از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تا ناشر و دانشجو موجب شده، وضعیت انتشار کتاب‌های دانشگاهی و علمی در این شرایط قرار بگیرد.

زینعلی با تأکید بر اینکه در حوزه تولید محتوای علمی، بحران جدی داریم، اضافه کرد: همچنین در حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی با مشکل قوانین کهنه تولید علم رو‌به‌رو هستیم زیرا قوانین چرخه تولید علم ما به روز نیستند. امروز با وجود استارت آپ‌ها، کانال‌ها و پلتفرم‌ها و فناوری‌های مختلف، قوانین حقوقی بازدارنده در این باره وجود ندارد و فقط واردکننده فناوری بودیم بدون این‌که بتوانیم آن‌ها را کنترل کنیم و در آینده با پیشرفت تکنولوژی، صنعت نشر کاغذی و الکترونیکی وارد رقابت تنگاتنگی خواهند شد.

این ناشر در بخش دیگر صحبت‌های خود به دو عامل پیشران حوزه نشر اشاره کرد و گفت: اول بحث توسعه فرهنگی و سیاست‌های مربوط به این حوزه است که یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در این حوزه به روز نبودن قوانین برای حمایت تولید علم و پژوهش در کشورمان است و دیگر عوامل پیشران که تأثیر شگرفی در حوزه تولید آثار علمی در کشور دارد چالش‌های توسعه فناورانه است. ما هیچ نظارتی بر صحت تولید محتوا در کشور نداریم به جای آن در خیلی از جاها یک سری سخت‌گیری‌هایی خصوصا در حیطه پزشکی انجام می‌دهیم که واقعاً بی‌مورد است.

زینعلی در پایان با بیان اینکه متأسفانه میزان بودچه پژوهشی دانشگاه‌ها بسیار کم است، گفت: بودجه‌های پژوهشی در کشور فقط صرف تولید مقاله می‌شود، این تولیدات در کشور فقط خاک می‌خورند و هیچ برنامه‌ای برای استفاده از این پژوهش‌ها در کشور وجود ندارد. متأسفانه در بحث نظارت بر صحت تولید محتوا نیز  نظارت بسیار ضعیف است؛ علاوه‌ بر این منابع علمی بدون محدودیت در دسترس قرار دارند و فقط باید بومی‌سازی، ترجمه و وارد کشور شوند.