بررسی روان‌شناسی دروغگویی در فصلنامه «اخلاق»

به گزارش ایکنا؛ سی و چهارمین شماره فصلنامه علمی ترویجی «اخلاق» به صاحب‌امتیازی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم و مدیرمسئولی محمد قطبی جشوقانی منتشر شد.

عناوین مقالات این شماره بدین قرار است: «راستگویی و تربیت در دوران کودکی و نوجوانی»، «صداقت در عرصه تبلیغ دین؛ بررسی چند چالش اخلاقی»، «روان‌شناسی دروغگویی: انگیزش، همبسته‌های شناختی، بسترها و راه اصلاح»، «منشوری صحیح برای تحقیقات رسانه‌ای با تأکید بر صداقت اخلاقی»، «مفهوم‌شناسی دروغ از نگاه اندیشمندان مسلمان و غربی (گفتگو با دکتر علی‌اکبر تیموری)»، «معرفی و نقد کتاب: پشت پرده ریاکاری؛ چگونه به هر کس دروغ می‌گوییم، به‌ویژه به خودمان».

صداقت در عرصه تبلیغ دین

در چکیده مقاله «صداقت در عرصه تبلیغ دین؛ بررسی چند چالش اخلاقی» می‌خوانیم: «بی‌تردید اساسی‌ترین کارکرد نهاد تبلیغ دین، رساندن صادقانۀ پیام دین به جامعۀ دینداران است. ایفای این کارکرد گاهی با چالش یا دوراهی‌های اخلاقی مواجه می‌شود و مبلّغ را بر سر دو یا چند راهی تصمیم‌گیری اخلاقی قرار می­دهد. مقاله پیش رو با هدف بررسی شماری از مهم­ترین چالش‌های صداقت در عرصۀ تبلیغ دین سامان یافته است. برای دست‌یابی به این هدف به مهم‌ترین متون و منابعی که در زمینۀ تبلیغ دین نوشته شده است، مراجعه شد و دربارۀ محتوای آن‌ها تحلیل کیفی انجام گرفت. یافته‌های این تحقیق نشان داد تبلیغ صادقانه اساساً گاهی با منافع شخصی مبلّغ در تعارض قرار می‌گیرد، گاهی جذب حداکثری مخاطبان، صداقت در تبلیغ را به مخاطره می‌اندازد، در بعضی مواقع نیز ضعف در شایستگی‌ها و صلاحیت‌های مبلّغ مانع تبلیغ صادقانه می‌شود و درنهایت، نگرش جزئی مبلّغ به دین نیز ممکن است از دلایل ضعف صداقت در تبلیغ دین باشد.»

روان‌شناسی دروغگویی

در طلیعه مقاله «روان‌شناسی دروغگویی: انگیزش، همبسته‌های شناختی، بسترها و راه اصلاح» آمده است: «با وجود مذمت شدید، دروغگویی پدیده‌ای شایع است. انگیزۀ افراد برای دروغگویی چیست؟ همبسته‌های شناختی هنگام و بعد از دروغگویی چیست؟ بسترهای شکل‌گیری دروغ چیست و چگونه می‌توان از شیوع آن جلوگیری کرد؟

این پژوهش، با نگاهی روان‌شناختی، در پی پاسخ‌گفتن به پرسش‌های بالاست. نتیجه بررسی مطالعات روان‌شناختی حاکی از این است که افراد با انگیزه‌های مختلفی مرتکب دروغ می‌شوند. این انگیزه‌ها را می‌توان در قالب کلی منافع مادی یا روان‌شناختی برای خود فرد یا دیگران معرفی کرد؛ منافع مادی مانند پول و دیگر منافع محسوسی چون کسب شغل، و منافع روان‌شناختی مانند دوری از خجالت، رعایت ادب و خدشه‌دار نکردن احساسات دیگران. از منظر شناختی، افراد هنگام دروغگویی (در مقایسه با راستگویی)، به تلاش شناختی بیشتری نیاز دارند و گاهی بعد از دروغ‌گفتن به دروغ خود باور پیدا می‌کنند. بسترهایی چون محیط نامناسب و خودپنداره غلط به شکل‌گیری دروغ کمک می‌کنند. مقابله با دروغگویی نیازمند دو گام شناختی و عملی است؛ در گام نخست، با مطالعۀ این پدیده، به شناخت درستی از آن دست می‌یابیم و در گام دوم، باراه‌هایی مانند ایجاد یادآورهای اخلاقی در موقعیت‌های وسوسه‌کننده، مانع دروغ‌گفتن می‌شویم. دست‌مایۀ این پژوهش، آثار و مطالعات روان‌شناختی دربارۀ دروغگویی است. براین‌اساس، پژوهش حاضر بر روش اسنادی مبتنی است و به تناسب، شکل توصیفی یا تحلیلی به خود می‌گیرد.»