نگاه انسانی به دیگران از مشخصات ایمان است

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، ناصر مهدوی، قرآن‌پژوه و مفسر مثنوی شامگاه 23 آبان‌ماه در جلسه «ایمان و دیگری به مثابه انسان» که به‌مناسبت میلاد پربرکت پیامبر اکرم(ص) و حضرت امام جعفر صادق(ع) در سازمان مرکزی جهاد دانشگاهی خراسان رضوی برگزار شد، در خصوص رابطه ذهن انسان با جهان پیرامون آن اظهار کرد: ذهن ما به اندازه دارایی خود با جهان ارتباط برقرار می‌کند، همچنین جهان نیز به اندازه ظرفیت ذهنی ما خود را آشکار و نمایان می‌سازد.

وی ادامه داد: عرفا در قرن‌ها پیش به این مسئله دست یافتند که ما تنها از پشت عینک جان خود با این جهان تماس خواهیم گرفت؛ چرا که اگر جان سیاه باشد، جهان نیز زیبایی‌های خود را از ما پنهان خواهد کرد. واقعیت‌های آفرینش صامت و ساکت هستند و تنها به نیت، ظرفیت و شفافیت ما بستگی خواهند داشت؛ هر چه جان آدمی صاف‌تر، پاک‌تر و رقیق‌تر شود، با راز‌های بیشتری مواجه خواهد شد.

مهدوی بیان کرد: معرفت به میزان ظرفیت ذهنی انسان خواهد شد و امکان حصول شناخت و فهم یک انسان به میزان ظرفیت‌ها و معلومات آن بستگی خواهد داشت. هرچه فضای درونی انسان وارسته‌تر و آزاد‌تر باشد، به درجات بیشتری از فرزانگی خواهد رسید و در نتیجه آن راز‌های بیشتری را کشف خواهد کرد.

این استاد الهیات و عرفان اسلامی با استناد به ابیاتی از مولانا مطرح کرد: مفاهیم دینی این گونه نیستند که شما توان روشن کردن تکلیف آنان را یک بار و برای همیشه داشته باشید. امروزه یافتن ذات یک پدیده و بنیاد گرایی به علمی غیرممکن تبدیل شده و با سرعت آرامی در حال فرو ریختن است.

وی افزود: یکی از مفاهیمی که تاکنون آنچنان که باید به آن پرداخته نشده، این است که ما باید در مواجهه با دیگران چه نقشی ایفا کنیم و چگونه برخورد داشته باشیم؟ این «دیگری» در دین نیز تقسیم‌بندی داشته است؛ این فرد دیگر می‌تواند کسی باشد که افکار، عقاید و مذهب آن با ما و افکار ما متفاوت است که در چنین حالاتی مواجهه و برخورد ما مهم‌تر خواهد بود.

نگاه ابزاری به دیگران

مهدوی گفت: بیشتر اوقات بدون اینکه حتی متوجه باشیم، با نگاهی ابزاری به دیگران نگاه خواهیم کرد و آنان را با عقاید خود می‌سنجیم. ما از پشت عینک ذهن خود با دیگران تعامل و مراوده می‌کنیم و در صورت شباهت آنان با خود، به سمت آنان خواهیم رفت و در صورت شبیه نبودن آنان به خود و افکار خود، آنان را از خود دور کرده و خواهیم راند.

این قرآن‌پژوه و مفسر مثنوی افزود: افراد مادامی که شبیه ما، گمشده‌های ما و آرمان‌های ما باشند، اجازه رخنه کردن آنان در جان خود را خواهیم داد، اما به محض اینکه افراد مقابل ما، پس از سنجش با آرمان‌ها و عقایدمان مغایرت داشته باشند، آنان را تنها به‌عنوان یک ابزار خواهیم دید؛ افراد دسته دوم به جان ما راه نخواهند یافت و تشکیل یک ارتباط عاطفی میان ما و آنان بسیار سخت خواهد بود.

اختلافات فرهنگی و سیاسی؛ زاده نگاه اشتباه به انسان‌ها

وی ادامه داد: بسیاری از شکاف‌ها، جدال‌ها، موضع‌ها، اختلافات فرهنگی و سیاسی و همچنین درگیری‌های بی‌مورد میان انسان‌ها نتیجه همین عدم تصحیح نسبت خود با دیگران است.

مهدوی بیان کرد: ما همواره سعی در نصحیت انسان‌ها برای جلوگیری از اختلاف میان آنان و عدم سلطه و غلبه یکی بر دیگری بوده‌ایم، در حالی‌که منشأ چنین اختلافاتی در عرصه ذهنی ما بوده که تکلیف خود را نسبت به دیگران و مواجهه با آنان روشن نکرده است.

این استاد الهیات و عرفان اسلامی مطرح کرد: طبق نظریه «ایمانوئل کانت» یک فیلسوف آلمانی، دیدن دیگران به‌عنوان یک ابزار شرط یک زندگی فاخر نخواهد بود. طبق این نظریه انسان‌ها برای ما تنها یک ابزار تلقی شده که اگر در راستای اهداف و مقاصد ما نباشند، حق تاختن و غلبه بر آن‌ها را داریم. ایمانوئل کانت معقتد بود اخلاق بنا نخواهد شد مگر اینکه ابتدا ذهن و افکار خود را شست‌شو دهیم تا دیگران را به‌عنوان یک هدف بنگریم نه یک ابزار جهت اهداف و امیال خود.

وی افزود: عشق، تفاهم، همدلی، سازگاری و تعامل زمانی شکل خواهد گرفت که دیگران را به‌عنوان هدف و انسان ببینیم و نه ابزار و اشیا؛ در مقابل کش مکش‌ها زمانی رخ خواهند داد که افراد به دو دسته «فرادست» و «فرو دست» تقسیم شوند؛ چرا که افرادی همواره دیگران را زیر سلطه و تسلط خود دانسته‌اند؛ در چنین شرایطی دیگر عشق وجود نداشته و امکان آن غیرممکن خواهد بود.

مهدوی گفت: من ادعا دارم که مفهوم ایمان به‌گونه‌ای است که می‌تواند نگاه انسان‌ها را به دیگری تغییر دهد؛ از لوازم ضروری ایمان، دیدن افراد به‌عنوان هدف است. به عبارت دیگر یکی دیگر از مشخصات ایمان پذیرش همین مسئله خواهد بود؛ چرا که تغییر نگرش افراد به دیگران، منش و حالات روحی انسان را تحت‌تأثیر قرار خواهد داد.

این قرآن‌پژوه و مفسر مثنوی افزود: خویشاوندی به معنای تعامل با انسان‌های هم‌عقیده نیست، بلکه باید با تمام انسان‌ها حتی با وجود مغایرت در عقیده و تفکرات، تعامل و خویشاوندی ایجاد شود تا در نتیجه این خویشاوندی، ایمان حاصل شود.

وی ادامه داد: در حالیکه ممکن است تجربه ایمانی، شخصی رخ دهد اما بالاتر از آن یک اتفاق در ذهن یک شخص مومن رخ داده است. ایمان فقط در حد یک عقیده نیست، می‌تواند فراتر از این مفهوم باشد و تأثیراتی چون تغییر نگاه انسان‌ها به یک دیگر را در پی داشته باشد.

مهدوی بیان کرد: تجربه پیامبر اسلام (ص) تجربه‌ای است که می‌خواهد ما را به این مفهوم برساند که ما باید دیگری را به مثابه انسان ببینیم، با آن‌ها انس بگیریم، آن‌ها را تحمل کنیم و با آن‌ها کنار بیاییم حتی اگر آن «دیگران» کافر باشند و عقاید آن‌ها با عقاید ما مغایرت داشته باشد.

این استاد الهیات و عرفان اسلامی مطرح کرد: بارها و بارها در قرآن کریم به این مسئله اشاره شده است؛ به‌طور مثال خداوند در حکم قصاص، حق هر فردی می‌داند که حکم را اجرا کند، اما در کنار آن بخشش را نیز پیشنهاد داده و سعی بر تصحیح روابط میان انسان‌ها داشته است.

وی ضمن قرائت آیاتی از قرآن افزود: خداوند می‌فرماید: اگر کسانی با شما جنگ نکردند، دین شما را به سخره نگرفتند، به شما ستم نکردند و شما را از خدا و زندگی محروم نکردند، خداوند شما را از منصفانه رفتار کردن با آنان منع نکرده است؛ یعنی حتی افراد خدا ناباور، کافر و... اگر جنگی با شما نداشته باشند، رفتار منصفانه شما می‌تواند شامل حال آنان شود.

مهدوی بیان کرد: هنگامی که آب را به روی حضرت علی (ع) بستند، لشکر ایشان همبستگی خود را از دست داد اما بعد از گرفتن چاه‌های آب معاویه، لشکر ایشان خوشحال و رقص‌کنان از پیروزی خود بودند اما حضرت علی(ع) به آن‌ها گفتند آب را بر روی آنان باز کنید؛ آن‌ها نیز انسان هستند و حق نوشیدن آب را دارند.

این قرآن‌پژوه و مفسر مثنوی افزود: از سخنان حضرت علی(ع) می‌توان این نتیجه را گرفت که انسان‌ها حتی اگر کافر باشند، در مرحله اول انسان هستند؛ این همان دیدن دیگری به مثابه انسان است. متأسفانه این دیدگاه به تدریج از تاریخ گذشته تاکنون به دست فراموشی سپرده شد و مسلمانان مدعی، حق و تمام عالم به جز آنان باطل بوده است.

وی گفت: در رساله‌های عملی و فقه دینی آمده است که در دادگاه قضایی، در نزاع یا هر نوع درگیری و اختلاف میان یک مسلمان و به طور مثال یک فرد مسیحی، قاضی می‌تواند فرد مسیحی را مجازات کند حتی اگر آن فرد مسلمان به ناحق دست به انجام عملی زده باشد؛ این اندیشه‌ها می‌تواند در آینده رسالت پیامبر(ص) را خدشه‌دار کند.