«سیدجعفر مرتضی»؛ محققی لبنانی با نگاه نافذ به قرآن/ تفسیر 16 سوره؛ یادگاری ماندگار

به گزارش ایکنا؛ سیدجعفر مرتضی عاملی(به عربی جعفر بن مصطفى بن مرتضى الحسينی العاملی) معروف به علامه سید جعفر مرتضی، عالم دینی، مفسر قرآن، کارشناس تاریخ اسلام و تشیع، سیره‌نگار شیعه و از عالمان حوزه علمیه قم و لبنان بود. وی در سال ۱۳۶۴ قمری متولد شد و شنبه، چهارم آبان‌ماه در 75 سالگی در بیمارستانی در بیروت چشم از جهان فروبست.

در پی درگذشت این مفسر و عالم برجسته شیعه پایگاه خبری «اسرار الاسبوع» در گزارشی به زندگی و فعالیت‌های وی پرداخته و از او به عنوان «محققی قرآنی» یاد کرده و آورده است: سیدجعفر مرتضی حسینی عاملی فرزند علامه سید مصطفی مرتضی در شانزدهم دی ماه 1323 هجری خورشیدی برابر با 21 محرم 1364 هجری قمری و ششم ژانویه 1945 میلادی در منطقه‌ای در جنوب لبنان موسوم به «دیر قانون رأس العین» چشم به جهان گشود؛ جایی که پدرش چندین سال در آنجا اقامت داشت، سپس به «عیتا الزط» که امروز «عیتا الجبل» نام دارد، رفت و در آنجا ساکن شد.

او یادگیری علوم دینی را از همان کودکی نزد پدرش آغاز کرد و پدر، نخستین استادش بود؛ سپس برای ادامه تحصیل در سال 1962 میلادی به نجف رفت و مقدمات و سطح(از دروس حوزوی) را در این شهر فراگرفت. این عالم لبنانی در سال 1388 هجری قمری(1347 شمسی) بنا به درخواست پدرش و با استخاره به حوزه علمیه قم در ایران آمد.

عمل به توصیه پدرانه

پدر سید‌جعفر مرتضی از دوستدارن علم و علما بود و در کودکی از او می‌خواست در علم‌آموزی پیشگام باشد و به مرحوم عاملی تأکید می‌کرد: «می‌خواهم تو عالمی در جهان اسلام شوی و نمی‌خواهم شاعر باشی». علامه هم به این توصیه جامه عمل پوشاند و عالمی کم‌نظیر در دوره خود شد.

سیدجعفر مرتضی در شهر قم فعالیت‌های گوناگونی انجام داد، در همایش‌های علمی و غیر علمی ایران نیز حضوری فعال داشت و در زمان حضور در قم مدرسه عربی وابسته به حوزه علمیه این شهر را تأسیس کرد.

این عالم لبنانی در اواخر سال 1993 میلادی به جبل عامل لبنان بازگشت و مدرسه‌ای دینی به نام «حوزه علمیه امام علی بن ابیطالب(ع)» و مرکزی اسلامی پژوهشی در این کشور تأسیس کرد.

وی تلاش‌های علمی، پژوهشی و تربیتی خود را در جنوب لبنان ـ که آن زمان در اشغال اسرائیل بود ـ ادامه داد و علاوه بر پژوهش در زمینه تاریخ و تأسیس مرکزی تحقیقاتی در بیروت، به برگزاری جلسات مختلف برای جوانان شیعه لبنانی همت گماشت و از این راه، نسلی از فعالان مذهبی در میان شیعیان لبنان به وجود آورد. دفاع از امامت و ولایت و تلاش مستمر در پاسخگویی به شبهات اعتقادی، از اقدامات وی در سال‌های اقامت در لبنان است.

تألیف بیش از صد اثر

سیدجعفر مرتضی عاملی بیش از صد تألیف را به زبان عربی به رشته تحریر درآورد که بیشتر آن‌ها درباره تاریخ اسلام است؛ به همین دلیل از او به عنوان مورخ یاد می‌شود. برخی از این تألیفات به فارسی ترجمه شده است.

ترجمه فارسی عناوین این آثار شامل «آداب پزشکی در اسلام»، «اداره حرمین شریفین در قرآن کریم»، «اسرائیل در آیات سوره بنی اسرائیل(اسراء)؛ تفسیر هشت آیه»، «اسلام و منشأ مقابله به مثل»، «اعتماد در مسائل تقلید و اجتهاد»، «دو دروغ درباره شریف رضی(گردآورنده نهج‌البلاغه)»، «امام علی(ع) و نبی یوشع(از پیامبران بنی اسرائیل)»، «اهل بیت(ع) در آیه تطهیر»، «انجیل کجاست؟»، «تحقیقی درباره شفاعت»، «توبه آدم(ع)؛ حقیقتی قرآنی»، «توبه قوم یونس در قرآن کریم» و «شهرسازی در اسلام» است.

تفسیر قرآن

سیدجعفر مرتضی عاملی، مفسر قرآن نیز بود و تفاسیری جداگانه درباره 16 سوره قرآن دارد که تفسیر سوره الم نشرح، تفسیر سوره بینه، تفسیر سوره تکاثر، توحید(اخلاص)، تین، ضحی، عادیات، فاتحه، فلق، کافرون، کوثر، ماعون، مسد، ناس، نصر و هل اتی(انسان/دهر) را دربرگرفته است.

«حقایقی درباره قرآن»، «حقوق حیوان در اسلام»، «زندگی سیاسی امام جواد(ع)»، «زندگی سیاسی امام حسن(ع)»، «زندگی سیاسی امام رضا(ع)»، «مطالعات و پژوهش‌هایی در تاریخ و اسلام»، «پژوهشی درباره نشانه‌های ظهور»، «ازدواج موقت در اسلام»، «همسران امام حسن(ع)؛ دروغ‌ها و حقایق»، «زینب و رقیه در شام»، «سلمان فارسی در رویارویی با چالش»، قصیده‌ای هدیه شده به روح امام خمینی(ره) و شهدا با نام «سنابل المجد» از دیگر آثار این عالم فقید شیعی است.

همچنین این نویسنده توانای لبنانی با قلم خود آثاری با نام «بازار در سایه دولت اسلامی»، «رنج‌های حضرت زهرا(س)»، «سیره امام حسن(ع) در حدیث و تاریخ(مجتبی از سیره مجتبی)»(12 جلد)، «سیره امام حسین(ع) در حدیث و تاریخ»(24 جلد)، «شبهات یهودی»، «علی(ع) و خوارج»، «غدیر و مخالفان»، «کربلا؛ فراتر از شبهات»، «مسجدالاقصی کجاست؟»، «مراسم عاشورا؛ شبهات و پاسخ‌ها»، «الگوی سیره‌پژوهی و اندیشه‌های اسلامی (فارسی)» و «تحقيقی درباره تاريخ هجری (فارسی)» نگاشته و از خود به یادگار گذاشته است.

سیره پیامبر(ص)؛ مهم‌ترین کتاب

«الصحیح من سیرة النبی الأعظم صلی الله علیه وآله وسلم» که از آن به عنوان مهم‌ترین کتاب جعفر مرتضی یاد می‌شود، مجموعه‌ای در 35 جلد در شرح زندگانی محمد بن عبدالله و با موضوع سیره پیامبر اکرم (ص) و تاریخ اسلام است. این کتاب به زبان عربی، در 10 بخش تدوین شده و حدود 1700 منبع دارد و در دو جلد به زبان فارسی نیز ترجمه شده‌ است.

نویسنده در این اثر کوشیده ‌است سیره مکتوب پیامبر(ص) را از اخبار ضعیف بپیراید و با نقد و بررسی آنچه در منابع پیشین سیره گردآمده، تاریخی مبتنی بر اخبار صحیح بنگارد. جعفر مرتضی عاملی با نگاه خاص و شیعی خود به سیره و تاریخ پیامبر(ص) و با بهره‌گیری از منابع فراوانی از فریقین شیعه و اهل سنت (1683 کتاب) به بازسازی سیره نبوی پرداخته‌ است. جلدهای اولیه این کتاب، ابتدا در سال 1361 شمسی از سوی انتشارات اسلامی منتشر شد و انتشار آن در سال‌های بعد ادامه یافت.

این کتاب به وسیله «محمد سپهری» در دوازده جلد به فارسی ترجمه و تلخیص شد؛ اما، علامه جعفر مرتضی به نسخه ترجمه شده کتاب معترض شد و اعلام کرد اجازه ترجمه را به کسی نداده‌ است. کیفیت ترجمه کتاب به قدری نامناسب بود که وی تأکید کرد راضی به انتساب نسخه ترجمه شده، به خود نیست. وی این گونه ترجمه و تلخیص را منشأ تحریف تاریخ دانست.

«الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام» این کتاب که نام دیگرش «المرتضی من سیرة المرتضی» است در 53 جلد که در سال 1394 در قم چاپ شده ‌است و بنا به اطلاعات درج‌شده در دانشنامه آزاد «ویکی‌پدیا» درباره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در سی‌وپنجمین دوره این جایزه، اثر برگزیده در بخش دین(سیره معصومین) شد؛ این در حالی است که در اشاره به زندگینامه این عالم لبنانی در برخی منابع، کتاب وی درباره زندگینامه پیامبر(ص) با نام «الصحیح من سیرة النبی الأعظم صلی الله علیه وآله وسلم» به عنوان دریافت‌کننده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران معرفی شده است.

«مأساة الزهرا علیها السلام»(رنج‌های حضرت زهرا(س)»)  این کتاب درباره حوادث دوره پایانی زندگی حضرت فاطمه زهرا(ص)، دختر پیامبر اسلام است. نویسنده در این کتاب تلاش کرده به شبهاتی که در سال‌های اخیر درباره حوادث اواخر زندگی فاطمه زهرا و شهادت آن حضرت مطرح شده، پاسخ دهد. آن گونه که در ترجمه فارسی کتاب آمده، این کتاب در پاسخ به شبهات سید محمدحسین فضل‌الله از مراجع تقلید شیعه در لبنان نوشته شده ‌است، این اثر با عنوان «رنج‌های حضرت زهرا(س)» به فارسی ترجمه شده ‌است.

ویژگی‌های آثار

سید جعفر مرتضی یکی از مورخان برجسته شیعی در گرایش تاریخ صدر اسلام  بود و می‌توان از شخصیت او به عنوان یکی از عوامل اصلی احیای تاریخ در حوزه‌های علمیه  یاد کرد. آثار تاریخی او ویژگی‌هایی همچون رویکرد اجتهادی در تحقیق تاریخ، بهره‌مندی از تاریخ برای دفاع از مبانی کلامی شیعه و نقد مبانی کلامی اهل سنت، ارزیابی دقیق، ریشه‌یابی هوشمندانه از حوادث و نشان‌دادن بی پروای دست‌های جعل و تحریف دارد.

علامه سیدجعفر مرتضی عاملی و کتابش درباره سیره امام حسین(ع)

در این آثار همچنین می‌توان شاخصه‌هایی همچون افشای چهره‌های فریبکار در نگارش متون تاریخی، آشنایی گسترده و عمیق با منابع تاریخی، روانی قلم و دسته‌بندی مطالب را یافت، نوشته‌های او، از سوی ویراستاران ویرایش نشده و قلم کتاب، قلم خود علامه عاملی است.

سیدجعفر مرتضی عاملی پس از عمری پژوهش، تحقیق و فعالیت علمی در راستای خدمت به اسلام و مسلمانان شنبه، چهارم آبان دار فانی را وداع گفت و شب بیست و هشتم ماه صفر در حالی خبر درگذشت وی منتشر شد که نهادها، شخصیت‌ها و تشکل‌های اسلامی از جمله رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای(مد ظله العالی)، حزب الله لبنان، آیت‌الله العظمی سیستانی، مرجع عراقی شیعیان جهان و رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در برابر این فقدان بیانیه صادر کرده و از ویژگی‌های این عالم بزرگ جهان اسلام گفتند.

پنجم آبان‌ماه 1398 نیز ایشان در روستای محل تولدش، عیتا الجبل در جنوب لبنان یا همان منطقه جبل عامل به خاک سپرده شد، احزاب، علما و شخصیت‌های زیادی در این مراسم حضور یافته و پیکر آن مورخ و مفسر قرآن را تشییع کردند.

پایگاه خبری «یا صور» لبنان تصاویر مراسم تشییع و خاکسپاری علامه سیدجعفر مرتضی عاملی را منتشر کرد که بدین شرح است:

روحش شاد و یادش گرامی

گردآوری و تنظیم: زهرا نوکانی