آلمان و رخ‌نمایی فرهنگ اسلامی در ادبیات و هنر

به گزارش ایکنا؛ به نقل از رایزنی فرهنگی ایران در آلمان، از زمان جنگ‌های صلیبی قرون وسطی و گسترش امپراطوری عثمانی به اروپا و از زمان فتوحات عرب‌ها در سده‌های 7 و 8 میلادی که از سال 711 به بعد منجر به تسخیر اسپانیا شد، فرهنگ و هنر اسلامی وارد قلمرو مسیحیان شد و از آن زمان به بعد فرهنگ و هنرهای مسیحی و اسلامی به طور فزاینده‌ای از یکدیگر متأثر شدند؛ هرچند فرهنگ و هنر اسلامی غالبا با فرهنگ مسیحیان متناقض بود اما موجب غنی‌تر شدن هر چه بیشتر آن به مرور زمان شده است.

از جمله این تأثیرات می‌توان از تأثیر فرهنگ و هنر اسلامی بر یوهان ولفگانگ فون گوته نام برد. گوته، شاعر، نقاش، ادیب و نویسنده شهیر آلمانی است که علاقه زیادی به دین اسلام داشته است. قبل از هرچیز این علاقه شدید گوته به اسلام در اثر مشهورش«دیوان غربی-شرقی» که امروز ما آن را در کنار «فاوست» به عنوان مهم‌ترین اثر شعری به میراث گذاشته شده گوته در آلمان می‌شناسیم، نمود یافته است. تأثیرپذیری گوته از حافظ شاعر ایرانی کاملا در دیوان شرقی-غربی او مشهود است. گوته با الهام از حافظ این اثر را به وجود آورد و به این ترتیب پلی فرهنگی و هنری را میان دو ملت شرق و غرب فارغ از تمام اختلافات مذهبی، فرهنگی و زبانی ایجاد کرد که تا به امروز نیز همچنان پابرجاست.

فرهنگ و هنر اسلامی را البته در میان دیگر آثار ادبی آلمان نیز می‌توان یافت. به طورمثال «گوتهلد افرایم لسینگ» نویسنده، فیلسوف و ادیب برجسته عصر روشنگری آلمان در کتاب ناتان خردمند (به آلمانی رینگ پارابل) از فرهنگ اسلامی تأثیر پذیرفته است.

اما فرهنگ اسلامی فراتر از شعر و ادبیات، در بُعد دیگری یعنی هنر نیز در آلمان متجلی شده است. آثار هنری اسلامی از سرزمین‌های ایران و ترکیه و کشورهای عرب زبان مدت هاست که در آلمان مشاهده می‌شود.

تعریف هنر اسلامی

اصطلاح هنر اسلامی عبارت از هنری است که در گستره جغرافیایی اسلامی و همچنین از قرن هفتم به بعد در مناطقی از جهان تحت تأثیر اسلام پدید آمده است. هنر اسلامی دارای ویژگی‌هایی خاص طراحی است که در هنرهایی مانند معماری، خوشنویسی، نقاشی، شیشه گری، سرامیک و منسوجات مانند فرش‌های دستباف و فلزکاری و قلم‌زنی مشاهده می‌شود.

در هنر اسلامی به عناصر تکرارشونده زیادی برمی‌خوریم مانند استفاده از طرح‌های هندسی یا ترسیمی غیر واقع‌گرایانه از گل و گیاه که به نقش‌های اسلیمی معروف هستند. نقوش اسلیمی در هنر اسلامی بیشتر به عنوان نمادی از طبیعت بی‌کرانی به‌کار می‌رود که مخلوق خداست. هرچند این نظریه مورد قبول همگان نیست اما تعمد در عدم بازنمایی و تقلید دقیق طبیعت را معمولا به‌عنوان نشانی از فروتنی هنرمندان دانسته‌اند که معتقد بودند ایجاد کمال تنها خاص خداوند است.

اشیاء گرانبها در موزه «پرگامون»

امروزه بسیاری از اشیاء گرانبهای خلق شده با دست هنرمندان مسلمان در مجموعه‌های فرهنگی و هنری آلمان و به طور خاص در موزه «پرگامون» که منحصر به آثار هنری و تمدنی اسلام است، نگهداری می‌شود. در موزه «پرگامون» از مجموعه آثار هنری جهان اسلام، فقط آثار متعلق به سرزمین ایران یا حوزه ایران فرهنگی بیش از 5400 مورد است. بخشی از آثار ارزشمند موجود در موزه پرگامون غنائم جنگی هستند.

هنر اسلامی در آلمان بیش از صد سال است که در این کشور رخ‌نمایی می‌کند؛ آثار اسلامی در این کشور از چنان جایگاهی برخوردار است که دومین موزه بزرگ هنرهای اسلامی بعد از قاهره در برلین بنیان گذاشته شده است و دارای مجموعه هنرهایی است که در نوع خود در اروپا بی نظیر به شمار می‌رود. هیچ موسسه دیگری در اروپا، چنین شاهکاری هنری را در خود گرد نیاورده است.

موزه هنرهای اسلامی پرگامون در سال 1904 از سوی ویلهلم فون بُده در موزه بده  Bodeدر قسمت جزیره موزه بنیان نهاده شد. آثار زیبایی از معماری، صنایع دستی، جواهرات، سکه‌های قدیمی و هنرهای تجسمی اسلامی از کشورهایی مانند ایران، اردن، ترکیه، سوریه، پاکستان، عراق و سایر کشورهای اسلامی در این موزه ارائه شده است.

اتاق حلب

در میان آثار مهم این مجموعه، اتاق حلب به چشم می‌خورد. این اتاق مملو از نمادهای هنر اسلامی متعلق به سال ۱۶۰۰ میلادی است که محل پذیرایی یک تاجر مسیحی اهل حلب از میهمانانش در دوران حکومت امپراطوری عثمانی بر سوریه بوده ‌است. موزه هنرهای اسلامی در برلین نشان می‌دهد که هنرها و فرهنگ‌های کشورهای اسلامی و اروپا به طور غیرقابل تفکیکی درهم تنیده شده‌اند و پیوند محکمی با هم دارند.

یکی دیگر از جلوه‌های هنر اسلامی در  آ‌لمان، مساجد ساخته شده در  این کشور  هستند.  مسلمانان در آلمان به چندین گروه نسبتاً متنوع تقسیم می‌شوند که از نظر شاخه های مذهبی، خاستگاه قومی، سبک زندگی و میزان دینداری متفاوت هستند. این امر در معماری اسلامی مساجد نیز منعکس می‌شود. نخستین مساجد آلمان در سده های 18 و 19 میلادی در این کشور ساخته شد. کشورهای اسلامی کمتر طرح های مبتکرانه و معرفی کننده فرهنگ کشور خود در طراحی مساجد در آلمان دارند اما برخی از مساجد نیز با بهره گیری از هنر مدرن به گونه‌ای شایسته توانسته‌اند زیبایی شناسی بصری مخاطب را اقناع کنند.

مسجدی پنج طبقه با گنبد 35 متری

از جمله این مساجد می‌توان به بزرگ‌ترین مسجد که از سوی ترکیه در کُلن ساخته شده است، اشاره کرد. این مسجد پنج طبقه با گنبد 35 متری و دو مناره که هرکدام 55 متر ارتفاع دارند، معماری زیبایی را با استفاده از بتن و شیشه در کلن به رخ می کشد که البته در این بنا، هنر اسلامی با هنر مدرن تلفیق شده است. مسجد پنزبرگ در  باواریا(بایرن) نیز معماری اسلامی به سبک مدرن است که جذابیت آن موجب شده است تاکنون هزاران نفر از آلمانی‌های غیرمسلمان از آن دیدن کنند. این مساجد تورهایی را برای پیروان سایر ادیان به داخل مسجد ترتیب داده‌اند تا آنان نیز با دین و فرهنگ و هنر اسلامی آشنا شوند. این مسجد نمایی از شیشه آبی دارد و  جزء بناهای درخورتوجه بایرن آلمان به شمار می رود. گفته می شود در حال حاضر بیش از یک هزار مسجد در آلمان فعالیت دارد.

نباید فراموش کرد به جز جنبه هنر اسلامی مساجد، آنها معرف فرهنگ و هنر اسلامی نیز هستند و به عنوان یک مجموعه فرهنگی هم فعالیت می‌کنند. قدرت و نفوذ این فرهنگ خواه ناخواه مقاومت‌هایی در  برابر آن ایجاد می‌کند. چنانکه نخستین مقاومت ها در برابر ساخت مساجد در اواسط دهه نود میلادی به بهانه‌های متعددی از جمله افراطی‌گری، آلودگی صوتی و مشکل پارکینگ در مانهایم آغاز شد. با این وجود امروز تعامل خوبی میان مساجد و جامعه آلمان ایجاد شده است.