نسخه‌های خطی نادر قرآن در صدر آثار تاریخی حراجی «ساتبیز»
گروه بین‌الملل ــ حراجی ساتبیز هر ساله با عرضه آثاری از تاریخ و تمدن اسلامی به فعالیت خود رونق می‌دهد. در این میان یکی از آثار ارزشمند هنری و تاریخی اسلامی، نسخه‌های خطی قرآن است که در این حراجی به مزایده گذاشته می‌شود.
به گزارش ایکنا؛ حراجی ساتبیز یا ساتبیى (Sotheby's) یک خانه حراجى چندملیتى آمریکایی در شهر نیویورک است که در تاریخ ١١ مارس ١٧٤٤ در لندن تأسیس شد و در نقاطی از جهان مانند پاریس، نیویورک، هند و هنگ‌کنگ مجموعه‌داران ثروتمند را گرد هم می‌آورد. عنوان شرکت بر گرفته از نام یکى از بنیان‌گذاران این مؤسسه به نام جان ساتنبى (John Sotheby) است.
فعالیت‌هاى ساتبیز به سه بخش عمده تقسیم می‌شود که شامل مزایده (حراجى)، سرمایه‌گذارى و واسطه‌گرى است. همچنین دامنه خدمات این شرکت از برگزارى مزایده‌هاى هنری بزرگ تا فروش خصوصی گسترش دارد.
این حراجی هر ساله در کنار آثار باستانی، تاریخی و ارزشمندی از سراسر دنیا، آثار تاریخی و هنری متعلق به جهان اسلام را نیز به مزایده می‌گذارد. امسال نیز در روز 23 اکتبر (1 آبان ماه) برخی آثار اسلامی به مزایده گذاشته شد که در میان آنها نسخه‌های منحصر به فرد و نادر قرآن توجه بیشتری را به خود جلب کرد. بر اساس گزارشی که پایگاه اطلاع‌رسانی aawsat منتشر کرده، آثاری که در اکتبر امسال عرضه می‌شود بدین شرح هستند:
نسخه‌های نادر قرآن کریم
«مجموعه الشاکرین» یکی از مجموعه‌های ارزشمند موجود در این حراجی است. این مجموعه شامل 94 نسخه خطی که در طی 50 سال جمع آوری شده و نمونه‌هایی از بهترین آثار خوشنویسی عربی است. یکی از مهم‌ترین آثار موجود در این مجموعه، نسخه‌ای از قرآن است که تاریخ آن به دوره صفویان در اواسط قرن 16 میلادی در ایران برمی‌گردد. گفته می‌شود ویژگی بارز این قرآن، حجم زیاد و داشتن تزئیناتی زیبا در صفحات ابتدایی است. به فرمان یکی از پادشاهان یا بزرگان نوشته شده. این نسخه در سال 1940 در نیویورک به عنوان بخشی از آثار نمایشگاه هنر ایرانی به نمایش گذاشته شد.
یکی دیگر از آثار این مجموعه، «قصیده برده بوصیری» است که تاریخ آن به سال 846 ق (1442میلادی) برمی‌گردد. این نسخه خطی 28 صفحه دارد و در هر صفحه 15 بیت از قصیده نوشته شده و آراسته به تهذیب‌های زیبا و رنگی است.
نسخه دیگری از قرآن به خط احمد الالهامی به تاریخ 1854 وجود دارد. این نسخه نیز تزئینات زیبایی دارد و با خط عربی نوشته شده است. صفحه اول این نسخه با سبک عثمانی «روکوکو» (اصطلاحی برای توصیف هنر تزئینی) مزین شده و تلفیقی است از عناصر هنر سنتی عثمانی و عناصر زیبایی‌شناسی جنبش هنری روکوکو اروپا.
از دیگر نسخه‌های قرآن، نسخه‌ای است که خطاطی به نام محمد رشید ملقب به «حافظ قرآن» آن را نوشته است. این نسخه پیش از این در کتابخانه یک شخص آمریکایی به نام آلبرت مای تود نگهداری می‌شد.
نسخه دیگری که در مجموعه الشاکرین وجود دارد، کتاب «دلائل الخیرات» است که احمد فواد آن را نوشته است. این کتاب شامل تعدادی تصویر از شهرهای مکه و مدینه است.
نسخه کتاب دلایل الخیرات
نسخه کتاب «الحیوان فی القرآن» از دیگر نسخ موجود در این مجموعه است. این نسخه را کمال الدین محمد موسی الضامری تألیف کرد. تاریخ این نسخه به سال 1031 ق (1621 میلادی) برمی‌گردد. این کتاب مشهورترین اثر الضامری است. وی که در قاهره متولد شده و مصری‌الاصل است در این کتاب هزار گونه حیوان نام برده شده در قرآن و ادبیات عربی را ذکر کرده است.
یکی از آثار عرضه شده در حراجی مذکور، برگه‌ای از نسخه قرآن آبی رنگ نادر است. تعدادی از برگه‌های این نسخه از قرآن در برخی از موزه‌های بزرگ جهان وجود دارد. این نسخه یکی از نسخه‌های معروف است ولی محققان هنوز در تعیین دقیق مکانی که این نسخه در آن نوشته شده اختلاف نظر دارند. ممکن است در شمال آفریقا یا جنوب اسپانیا نوشته شده باشد. نوشته‌هایی با خط طلایی روی چرم آبی رنگ از ویژگی این نسخه است. راهنمای مجموعه درباره چگونگی رنگ‌آمیزی این نسخه می‌گوید: «فکر نمی‌کنم چرم را در رنگ فرو کرده باشند به نظرم خطاط از قلم‌مو برای رنگ کردن کاغذها استفاده کرده است.»
یک برگه دیگر متعلق به یک نسخه دیگر از قرآن کریم هم در این مجموعه وجود دارد که ممکن است بسیار نادرتر از نسخه آبی باشد. تاریخ آن به قرن 7 میلادی برمی‌گردد و با خط حجازی نوشته شده است. این نسخه یکی از قدیمی‌ترین نسخه‌های عربی است که چند سال پس از وفات پیامبر اسلام(ص) نوشته شده و صرف نظر از جنبه دینی‌اش به این دلیل که یکی از مراحل پیشرفت خطاطی عربی را نشان می‌دهد اهمیت بیشتری دارد.
نسخه کتاب «الاسباب والعلامات» نجیب‌الدین سمرقندی، که تاریخ آن به قرن 12 میلادی برمی‌گردد، یکی دیگر از آثار اسلامی این مجموعه است که راه‌های درمان بیماری‌های مختلف را شرح می‌دهد. یکی از بخش‌های کتاب، مربوط به غذاهای گوناگون و تغذیه سالم است. راهنمای مجموعه معتقد است که این بخش بسیار قابل اهمیت است و شاید مقایسه آن با شیوه‌های تغذیه‌ای معاصر اهمیت بیشتری داشته باشد.
ظروف و سفالینه‌ها
یکی از آثاری که در موزه‌های جهان اسلام به چشم می‌خورد ظروف و سفالینه‌های زیبا مثل سینی سفالین آبی و سفید است که روی آن تصویر شیری در حال راه رفتن در منظره‌ای پوشیده از گیاه کشیده شده است. تاریخ این اثر به قرن هفدهم برمی‌گردد. این سینی تلفیقی از هنر سفال چینی در دوره مینگ و طرح‌های هنرمندان دوره صفوی است.
جواهرات هندی
جواهرات سنتی و قیمتی هندی با سنگ‌های تزئینی و گرانبها و شیشه‌های رنگی، بخش بزرگی از حراجی این فصل را به خود اختصاص داده است. در این حراجی دو مجموعه از جواهرات استثنایی وجود دارد. این جواهرات در جعبه‌ای از مخمل گذاشته شده و به نظر می‌رسد که صندوق گنج است؛ از همانهایی که در داستانهای هزار و یک شب توصیف شده یا شبیه جواهراتی است که پادشاهان به زیباترین لباس‌های خود می‌آویختند یا عمامه‌شان (تاجشان) را با آن می‌آراستند و چشم‌ها را با آن خیره می‌کردند. در این حراجی قطعاتی ساخته شده از طلا و مزین با تکه‌های الماس و زمرد وجود دارد.
گردنبند «مانگومالای» که از طلا، یاقوت و الماس و در جنوب هند ساخته شده، یکی دیگر از جواهراتی است که در این مجموعه نگهداری می‌شود. این گردنبند منحصر به فرد است. همچنین قطعات طلا در این گردنبند به شکل میوه انبه به صورت منظم چیده شده و بر اساس اسطوره‌های هندو انبه نماد عشق و حاصلخیزی است.
گردنبند دیگری نیز در این مجموعه وجود دارد که آن نیز منحصر به فرد و زیباست و از مرواریدهای کوچک ساخته شده و در انتهای آن، گوهری درشت و ساخته شده از زمرد کریستالی قرار گرفته است. زمرد در هند در دوره مغول با مفهوم حاصلخیزی ارتباط داشت و در گذشته اعتقاد داشتند که بینایی را تقویت می‌کند. این گردنبند نمونه‌ای نادر از ترکیب زمرد بلوری شکل است. گردنبند دیگری از الماس و زمرد که روی آن میناکاری به رنگ سبز انجام شده و در شمال هند در سال 1900 ساخته شده نیز در این مجموعه وجود دارد.
ابزار و وسایل سفر از دیگر آثار این مجموعه است. در این حراجی چند نمونه اسطرلاب و قبله نما در شکل‌های مختلف موجود است. یکی از آنها قبله‌نمایی است که به شکل صندوق دایره‌ای قفل‌دار ساخته شده و وقتی که قفلش باز می‌شود تصویری از مکه در پوشش بالایی آن دیده می‌شود و عقربه قبله‌نما در لایه دومی آن قرار دارد. نمونه مشابه این قبله‌نما در موزه بریتانیا و تعدادی از موزه‌های هنرهای اسلامی قاهره موجود است.
علاوه بر این، در این مجموعه یک کره زمین بسیار زیبا از مس زرد وجود دارد که متعلق به عصر صفوی است. همچنین، تابلویی نادر از پارچه‌های حریر و نخ معدنی، که قبلاً در مجموعه ادموند دی روتشیلد نگهداری می‌شد، از دیگر آثار عرضه شده در این فصل است. در این تابلو طرح‌هایی از گیاهان به شکل گل سرخ و میخک و نخل وجود دارد.
مخالفت‌ها
فروش آثار اسلامی به ویژه نسخه‌های نادر قرآن کریم، همواره مخالفت‌هایی را در کشورهای جهان اسلام به دنبال داشته است. مصر یکی از کشورهایی است که با این گونه اقدامات خانه حراج ساتبیز مخالفت کرده است. آبان ماه سال گذشته نسخه‌ای خطی از قرآن کریم متعلق به ابوالنصر قانصوره الغوری در حراجی ساتبیز لندن در قالب هفته «هنرهای جهان اسلام» به مزایده گذاشته شد. کتابخانه ملی مصر در واکنش به این اقدام اظهار کرد که این نسخه خطی که شامل جزء چهارم قرآن کریم از آیه ۹۲ سوره آل عمران تا آیه ۲۳ سوره نساء است از سال ۱۸۸۴ در آرشیو گنجینه این مرکز ثبت شده است. این قرآن خطی آخرین بار در اواخر قرن نوزدهم و در سال ۱۸۹۲ در این کتابخانه دیده شد.
سعیده بیرجندی
انتهای پیام
