کم‌توجهی به توصیههای مقام معظم رهبری و خلوتی نماز جمعه
گروه سیاسی ــ «محتوای غنی»، «روی خوش نشان دادن به همه جریان‌ها در عین حمایت از جریان انقلابی»، «بلیغ و رسا بودن خطبه‌ها» و «امیدآفرینی در جامعه» از جمله ویژگی‌ها و شاخصه‌های مهم ائمه جمعه و سخنان آنان است که رهبر معظم انقلاب به آن اشاره کرده‌اند و به نظر می‌رسد بخش عمده‌ای از دلایل کاهش استقبال مردم از نمازهای جمعه را باید در عدم رعایت این توصیه‌ها جستجو کرد.
5 مرداد، چهلمین سالروز اقامه اولین نماز جمعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی به امامت مرحوم آیت‌‌الله طالقانی است که با حضور میلیونی مردم تهران برگزار شد. اما چرا این استقبال گسترده مردم از نماز جمعه در طول سال‌های پس از انقلاب ادامه پیدا نکرد و به مرور شاهد برگزاری کم‌شکوه نمازهای جمعه با اثرگذاری کمتر از سالیان پیش به ویژه در دهه 60 هستیم.
شاهد مثال این کم‌فروغی مخاطبین، سخنان خطیب موقت جمعه تهران است که روز گذشته در خطبه اول، به خلوت شدن نمازهای جمعه به نوعی اشاره کرد و ضمن هدف قرار دادن رسانه‌ها، گفت: «رسانه‌ها به نماز جمعه کمک کنند و خوشحال نباشند از اینکه نماز جمعه مثلاً خلوت شده است. تخریب نماز جمعه سرمایه‌سوزی است. البته بحمدلله صداوسیما در میدان هست. انتظار می‌رود رسانه‌ها تلاش بیشتری کنند و برنامه‌های بیشتری برای تشویق مردم برای حضور در نماز جمعه تهیه کنند».
حال این پرسش مطرح می‌شود که علت اصلی این مسئله کدام است؛ خطبای موقت جمعه؟ سیاستگذاران نماز جمعه؟ رسانه‌ها؟ مردم؟
رهبر معظم انقلاب چندی پیش در دیدار ائمه جمعه سراسر کشور به تبیین ویژگی‌های نماز جمعه و امام جمعه در تراز انقلاب پرداختند که مروری به این سخنان در شرایط کنونی بسیار راهگشاست:
ــ زمینه‌سازی استقرار گفتمان‌های عالی و بصیرت‌بخش
ــ توجه دادن دل‌های مردم به ذکر الهی
ــ زمینه‌سازی برای همدلی، یکپارچگی و تألیف قلوب
ــ تبیین‌کننده مصداقی و عینی تقوا
و در ادامه در خصوص ائمه جمعه و خطبههای آنان چنین ویژگی‌هایی را برشمردند:
ــ استشمام بوی دین، تقوا، صداقت و انقلابی‌گری از ائمه جمعه
ــ مردمی‌بودن و انس واقعی با مردم
ــ غنی‌سازی خطبههای نماز جمعه؛ پرمغز، آموزنده، راهگشا و حاوی پاسخ به سؤالات مختلف مردم به ویژه جوانان
ــ کوتاه، بلیغ و رسا بودن خطبه‌ها
ــ حمایت از جریان‌های انقلابی و روی خوش نشان دادن به سایر طرف‌ها و جریان‌ها
ــ پرهیز از برخورد با دستگاه‌ها جز در موارد و مشکلات بزرگ
ــ طرح عملکردهای مثبت و امیدبخش همراه با مصداق.
فقدان هر یک از این ویژگی‌ها می‌تواند در کاهش استقبال از نماز جمعه ایفای نقش کند و هرقدر وزن و سهم آن عامل بیشتر باشد، اثرگذاری آن بر کاهش حضور مردم در فریضه نماز جمعه بیشتر خواهد بود. توصیههای مقام معظم رهبری نیز در عین اینکه اصول کلی و ثابتی را برای یک نماز جمعه مطلوب ارائه می‌کند، به نوعی دلالت بر این دارد که برخی از این توصیه‌ها یا رعایت نشده یا کمتر مورد توجه ائمه جمعه قرار گرفته است که می‌توان بخش عمده‌ای از دلایل خلوتی نماز جمعه را با آنها مرتبط دانست.
سخنان خطیب موقت جمعه تهران نیز که روز گذشته ایراد شد، اشاره تلویحی به خلوت بودن نمازهای جمعه نسبت به سال‌های پیش و روند نزولی استقبال مردم از نماز جمعه دارد. برای بررسی هر مشکل و آسیب‌شناسی آن، البته باید علت‌ها را مورد کنکاش قرار داد، نه واکنش‌ها نسبت به آن مشکل. در اینجا خطیب محترم به جای بیان دلایل کاهش استقبال مردم از نماز جمعه، به مسئله‌ای اشاره می‌کند که از سنخ دلایل نیست.
با عنایت به سخنان راهبر مقام معظم رهبری که همواره بر اهمیت نقد و نقادی تأکید داشته و دارند و سال 88 طی سخنانی گفته‌اند: «بنده از انتقاد استقبال می‌کنم»، امید می‌رود سایر مسئولان دستگاه‌های دولتی و خاصه آن نهادهایی که با افکار عمومی و فرهنگ در جامعه سر و کار دارند، نسبت به پذیرش نقد آغوش باز بگشایند. همانطور که می‌دانیم، یکی از تریبون‌های مهم ارتباط با عموم جامعه نماز جمعه است. این اهمیت زمانی که مقام معظم رهبری در نماز جمعه حضور پیدا می‌کنند، تجلی می‌یابد و جمعیت به شکلی غیرقابل مقایسه با سایر ائمه جماعت افزایش پیدا می‌کند. همین اتفاق شاید برای مساجد هم با تغییر امامان جماعت واقع شود.
در تهران که حداقل 8 میلیون نفر جمعیت ساکن دارد، انتظار حضور چندین برابری مردم در نماز جمعه نسبت به دهه 60 دور از ذهن نیست، اما با وجود افزایش جمعیت تهران نسبت آن دوران، شاهد کاهش این حضور هستیم که بخش عمده این روند نزولی مخاطبان، به خطبای موقت جمعه، محتوای سخنان و رویکرد سیاسی شبیه به هم آنان برمی‌گردد.
لازم است مسئولان امر موضوع کم استقبالی مردمی از نمار جمعه را رصد، آسیب‌شناسی و پس از آن رفع مسئله کنند. حال اگر برگزارکنندگان معتقدند که رسانه‌ها «خرسندان کم فروغی نماز جمعه» هستند باید دید نسبت به پوشش و مخابره این گردهمایی چقدر حساسیت به خرج می‌دهند.
در راستای توصیههای مقام معظم رهبری می‌توان گفت یکی از وظایف خطبای جمعه، ارتقای سطح آگاهی و سواد سیاسی توده مردم است و این هدف با تحلیل‌های سیاسی علمی و کارشناسی حاصل خواهد شد. در واقع تریبون نماز جمعه محل خواندن بیانیه، مانیفست و شعار دادن نیست، بلکه محل تدقیق در مسایلی است که طی یک هفته رخ می‌دهد.
لازم است مسئولان امر موضوع کم‌استقبالی مردمی از نماز جمعه را رصد، آسیب‌شناسی و پس از آن رفع مسئله کنند. حال اگر برگزارکنندگان معتقدند که رسانه‌ها «خرسندان کم‌فروغی نماز جمعه» هستند، باید دید نسبت به پوشش و مخابره این گردهمایی چقدر حساسیت به خرج می‌دهند. فراموش نکنیم وقتی از «رسانه‌ها» سخن می‌گوییم، باید رسانه‌ها را با تمام حوزه‌های انتشاری آنها اعم از دیداری، شنیداری، مکتوب و آنلاین برشماریم. یعنی وقتی از عملکرد صداو سیما راضی هستیم، یعنی از عملکرد رسانه‌ای در پوشش نماز جمعه رضایت داریم. همچنین نقش رسانه‌های برخط در پوشش نماز جمعه نقشی غیرقابل انکار است؛ رصد خبرگزاری‌ها اعم از عمومی و تخصصی و همچنین سایت‌های خبری ظهر جمعه‌ها نشان از حَمیت و همت رسانه‌ها نسبت به این رویداد هفتگی در جامعه اسلامی دارد.
در مقابل، اگر خطیب جمعه نتواند با محتوای غنی و علمی و در عین حال قابل فهم تحلیلی برای عامه مردم ارائه دهد، اگر خطیب جمعه نتواند با وجود داشتن گرایش و سلیقه فکری، انصاف را در تحلیل و بیانش به کار بندد، اگر خطیب جمعه نتواند خود را خطیبی برای همه مردم معرفی کند و به نماینده جریانی خاص تبدیل شود، اگر خطیب جمعه نتواند واضح، روشن، جذاب، با ادبیاتی مناسب و در عین حال مختصر سخن بگوید و در پایان اگر خطیب جمعه نتواند با وجود بیان مشکلات و نقص‌ها، امید را به جامعه تزریق کند، قطعاً به مرور از مخاطبان نماز جمعه کاسته خواهد شد و این گردهمایی به مراسمی صوری و تشریفاتی بدل می‌شود.
در گام دوم انقلاب اسلامی که تمدن‌سازی اسلامی را به منزله هدف عالی و غایی خود قرار داده، لازم است نماز جمعه نیز در تراز گام و چله دوم انقلاب به ویژه به لحاظ محتوایی متحول شود و پاسخگوی نیازها و سؤالات مردم به ویژه نسل جوان در مورد مسائل مختلف باشد.
نسل جوان تحصیل‌کرده کشور امروز با دسترسی به انواع و اقسام وسایل ارتباطی از مسائل و تحولات روز جهان آگاه است و تحلیل‌های مختلف درباره مسائل مختلف داخلی و بین‌المللی را از سوی تحلیل‌گران مختلف داخلی و خارجی می‌خواند و این وظیفه خطبای جمعه را برای ارائه سخنانی پرمحتوا، علمی و ساده، سخت و سخت‌تر می‌کند و لازم است ائمه جمعه مشاوران جوان، آگاه و باسواد را بدون توجه به رویکرد و سلیقه فکری آنها در کنار خود برگزینند تا بتوانند در عین اینکه مواضع نظام را تبیین و از آن دفاع می‌کنند، به خوبی جامعه و به ویژه نسل سخت‌پسند جوان را نیز با زبان امروز جامعه اقنا‌ع کنند.
بر این مبنا لازم است در گام دوم انقلاب اسلامی که تمدن‌سازی اسلامی را به منزله هدف عالی و غایی خود قرار داده، نماز جمعه نیز در تراز گام و چله دوم انقلاب به ویژه به لحاظ محتوایی متحول شود و پاسخگوی نیازها و سؤالات مردم به ویژه نسل جوان در مورد مسائل مختلف باشد.
به نظر می‌رسد ائمه محترم جمعه باید دلایل کاهش یا به تعبیر خطیب موقت تهران، «خلوت شدن نمازهای جمعه» را در رعایت نشدن برخی نکات مدنظر مقام معظم رهبری جستجو کنند و درصدد رفع آن برآیند، در حقیقت باقی نکات آدرس اشتباهی دادن به مردم است.
به قلم مهدی مخبری، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی سیاسی
انتهای پیام
