تعصبات و سوگیری‌ها را در تحقیقات و ثبت تاریخ کنار بگذاریم

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام والمسلمین رسول جعفریان؛ استاد تاریخ اسلام دانشگاه تهران، شامگاه 10 بهمن ماه در نشست علمی «بایسته‌های قم‌پژوهی» که به مناسبت صدمین سال تاسیس حوزه در مؤسسه طلوع مهر در قم برگزار شد با اشاره به کارهای علمی که برخی قم‌پژوهان انجام داده‌اند، گفت: آقای مدرسی یک نمونه برجسته برای قم‌پژوهی علمی است زیرا محققانه به بررسی پرداخته‌اند و تربت پاکان ایشان کاری درجه یک است آن هم در دوره‌ای که کسی توجهی به این مسائل نداشت. بنده از ایشان درخواست کردم که تربت پاکان به روز شود ولی قبول نکردند.

وی افزود: همچنین باید از عباس فیض و مرحوم رازی یاد کنیم زیرا عالمانه تاریخ حوزه علمیه قم را نوشتند و به نظر بنده تاکنون کاری عالمانه شبیه کار شیخ محمد رازی در مورد حوزه علمیه سراغ نداریم؛ ذهن ساده و صافی داشت و گنجینه دانشمندان و آثار الحجه او که اختصاص به شاگردان حاج شیخ عبدالکریم حائری دارد دو اثر برجسته است. او خیلی تحت تاثیر بافقی بود با اینکه او را ندیده بود. لذا آثار او حالت قصه و داستان هم دارد و همه چیز را از دریچه معجزه دیده است.

جعفریان با قدردانی از آقای مرعشی، اظهار کرد: ایشان هم شاید با تاثیرپذیری از آقای مدرسی، اسناد و کتب را جمع کرد ولی انصافا کتابخانه آقای مرعشی در قم‌پژوهی پیشرفت زیادی کرده است. ما تاریخچه قم‌پژوهی داریم و باید کار ویژه برای آن انجام دهیم؛ آقای مدرسی کتاب‌شناسی به سبک علمی برای قم نوشت که عالمانه و خوب است و وی قبل از انقلاب هم مقالاتی را در برخی مجلات می‌نوشت.

لزوم پرهیز از دخالت تعصبات در تحقیقات

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه متاسفانه علائق مذهبی و قومی ما سبب شده است تا تعصبات خودمان را در تحقیقات دخیل کنیم، گفت: گاهی از قبل تصمیم گرفته‌ایم چیزی را ثابت کنیم و همه شواهد تاریخی را هم برای اثبات آن به کار می‌گیریم ولی روش کار علمی را هنوز به درستی نمی‌دانیم. اینکه عرض کردم آقای مدرسی حرف اضافی در آثارش ندارد به همین دلیل است زیرا باید تعصبات و کینه‌ها و سوگیری و جانبداری‌ها را در تاریخ کنار بگذاریم و فقط سیاه و سفید نبینیم؛ البته در سیاست برخی می‌خواهند دیگران را کنار بزنند و خودشان رای بیاورند ولی تاریخ اینطور نیست و باید اجازه دهیم افراد را با رنگ‌های مختلف ببینیم و حق‌کشی نکنیم.

جعفریان تصریح کرد: افراد اشتباهات زیادی دارند؛ در دهه 30 کمتر جوانی را سراغ داریم که توده‌ای نبوده ولی این به معنای آن نیست که هر کسی علائق توده‌ای داشته است باید از دور خارج شود؛ در بین علما هم یکسری علائق وجود دارد و افراد با وجود زحمات زیادی که کشیده‌اند ولی خطاهای بزرگ و علائقی داشته‌اند و نباید آن را نادیده گرفت.

وی اضافه کرد: معمولا وقتی حکومت‌ها عوض می‌شوند افرادی هم از صحنه خارج می‌شوند ولی اینها در یک دوره تاریخی حتی قبل از انقلاب هم زحمت کشیده‌اند و باید قدر این زحمات دانسته شود. قریب به 40 سال در قم، تولیت حذف شده بود در حالی که در آبادانی قم نقش زیادی داشت البته این به معنای آن نیست که او خطا و اشتباه نداشته است. ما به عنوان افراد اهل تاریخ باید تعصبات را کمتر کنیم و خدمات افراد را به درستی بیان کنیم.

وی با بیان اینکه توجه تاریخی، توجهی ویژه است، گفت: کسی ممکن است 30 سال در یک پست و سمتی باشد ولی بلد نباشد چیزی در مورد تاریخ بنویسد، اینکه چرا آقای قاسمی فقط در قم در مورد تاریخ نوشته بود چون حس تاریخی و استعداد در این عرصه داشت؛ کسی ممکن است 30 سال کتیبه‌های مختلف را ببیند ولی دقت نکند اما یک فرد اهل تاریخ با دقت به آن نگاه می‌کند.

جعفریان تصریح کرد: کاری که لازم است از سوی بنیاد قم‌پژوهی انجام شود توجه به همین میراث است؛ ما باید زبان گویای افرادی باشیم که در حفظ و مرمت و آشنایی با میراث تمدنی نقش‌آفرین بوده و هستند. الان شاید صدها نفر سراغ داشته باشیم که اطلاعات خوبی از گذشته و از وضعیت محلات و مشاغل و ... دارند و باید این اطلاعات جمع‌آوری شود.

وی با بیان اینکه قم شهر خاص است و نه معمولی، تاکید کرد: روایت امروز تشیع از قم است و نه از بغداد و حله و نجف و کسانی چون شیخ صدوق و ... زحمت زیادی برای این کار کشیده‌اند؛ اسناد کلینی هم بیش از 80 درصد به روات قم برگشت دارد و در کتب جغرافیا هم توجه خاصی به این شهر شده است.

جعفریان گفت: نوع شاهان صفویه و قاجاریه هم به این شهر توجه زیاد نشان دادند و برخی در این شهر مدفون هستند و امروز هم قم یک شهر چند ملیتی برای ماست و باید این وضعیت را در دنیا حفظ کنیم. وجود این تعداد طلبه و سابقه در قم اهمیت زیادی دارد ولی چرا کتابی در این باره نداریم که به شرح حال کسانی بپردازد که از زمان حاج شیخ به قم آمدند و بعد رفتند یعنی چیزی شبیه تاریخ بغداد و تاریخ دمشق ابن عساکر.

تجربه زیسته روحانیت ثبت شود

این استاد تاریخ اظهار کرد: نکته دیگر هم تجربه زیسته است زیرا در هیچ شهری این همه روحانی و عالم نداریم و زیست طلبگی خودش یک امتیاز است و اینکه در منازل روحانیت چه می‌گذرد و چه تفاوتی با زیست سایر مردم دارد همچنین زندگی و منزل مراجع و روابط بین مراجع و روحانیت هم خودش جایگاه ویژه دارد لذا قم از این حیث ناب است البته افرادی شیطان‌خو هم هستند که فقط جنبه‌های منفی آن را دنبال می‌کنند.

وی افزود: ما تواریخ قدیم را برای قم داریم مثلا تاریخ قم دوران آل‌بویه یکی از مهمترین تاریخ‌ها است که افق دید نویسنده آن را نشان می‌دهد؛ قم یک سنت تاریخ‌نگاری واقعی دارد که پر از آمار مختلف است در حالی که عمده تاریخ‌نگاری‌ها، رجالی است. الان مسائل زیادی وجود دارد که 500 سال دیگر خیلی ارزشمند خواهد بود و باید چنین نگاهی به تاریخ داشته باشیم، بنابراین معتقدم تا می‌توانیم خودمان عکس و فیلم تهیه کنیم. به نظر بنده پاساژ قدس و تک‌تک خیابان‌ها نیازمند تاریخ است چون 100 سال دیگر به این مستندات نیاز داریم.

جعفریان با بیان اینکه مدیران شهر باید همه کارهای خود را مستند کنند، تصریح کرد: ثبت اطلاعات موجود مهمتر از تاریخ است ولی ما گاهی به دانشجویی می‌گوییم درباره 300 سال قبل اطلاعات جمع کند ولی نسبت به امروز بی‌تفاوت هستیم.

استفاده از علوم انسانی در ثبت تاریخ

وی بیان کرد: الان تنوعی که در رشته‌های مختلف علمی داریم می‌تواند کمک کند تا تاریخ قم از منظر این رشته‌ها جمع‌آوری شوند، اتفاقات جمعیتی و تربیتی، آموزش و پرورش و ... به راحتی می‌تواند مبنای تحقیق در رساله‌ها و پایان‌نامه‌های دانشجویان علوم اجتماعی و انسانی باشد و نیاز است بنیاد قم‌پژوهی به تشویق و ترغیب دانشجویان بپردازد.

جعفریان با بیان اینکه امام در دهه 60، ماهانه 500 هزار تومان برای رسیدگی به بهداشت قم هزینه می‌کردند، لذا این نوع اطلاعات باید ثبت شود و این کار هم نیازمند به افرادی است که ذهن تاریخی داشته باشند، تاکید کرد: همچنین بنیاد قم‌پژوهی نیازمند یک کانال‌ اطلاع‌رسانی در قم مورد قم‌شناخت است. الان ذهن را از کتابخانه فیزیکی بیرون بیاوریم زیرا در فضای پیام‌رسان‌های خارجی بهتر می‌توانیم کتب را به دست بیاوریم و کتب خودمان را در اختیار تاریخ‌پژوهان خارج کشور قرار دهیم.

وی با بیان اینکه متاسفانه شهرداری‌های شهرهای مختلف هم در این عرصه کار لازم را انجام نمی‌دهند، افزود: بنده به سهم خودم کار صدسالگی حوزه قم را تدوین کردم که مجموعه مقالاتی است که برخی دوستان هم ارائه کردند و تلاش کردم در قالب این کار دین خودم را به قم ادا کنم زیرا گرچه متولد اصفهان هستم ولی چند دهه است که نان و آب قم را می‌خورم و زندگی می‌کنم.