بازگشت به امام پایان بخش رنج بشریت است

حجت‌الاسلام والمسلمین مصطفی رضایی، پژوهشگر حوزه مهدویت در گفت‌وگو با ایکنا از قم با بیان اینکه یکی از مباحثی که پیوند مستقیمی با مسئله انتظار و مهدویت دارد و کمتر به آن پرداخته شده، مسئله فاطمیه و حادثه سقیفه است، گفت: برای اینکه حادثه‌ای که در خصوص حضرت زهرا (س) اتفاق افتاد دقیق‌تر و راهبردی‌تر تشریح شود و عمق حادثه و پیوندی که با مهدویت دارد، تبیین شود؛ لازم است به چند ماه قبل از این اتفاق برگردیم و پیشینه آن بررسی شود که آیا حضرت رسول(ص) قبل از رحلت پیش بینی کرده بودند که چنین حادثه‌ای اتفاق می‌افتد یا خیر؟ 

وی با بیان اینکه یکی از مواردی که می‌تواند در شناخت جامع‌تر شهادت حضرت زهرا(س) به ما کمک کند، توجه کردن به خطبه غدیر است، اظهار کرد: زمانی که ما خطبه غدیر را ورق می‌زنیم به داده‌هایی می‌رسیم که بسیار می‌تواند به ما در درک این موضوع کمک کند تا بفهمیم که چه شد این اتفاق افتاد و این اتفاق چه میزان روی غیبت امام عصر(عج) و طولانی شدن غربت و مظلومیت ایشان تأثیر داشت و وضعیتی که دنیای امروز گرفتار آن شده و هنوز نتوانسته خود را از آن خارج کند تا مهیای شرایط لازم برای فرج حضرت و ظهور ایشان شود.

رضایی تصریح کرد: رسول اکرم(ص) در خطبه غدیر بعد از حمد و ثنای خداوند که به نوع خود یک حمد و ثنای عجیب و تاریخی است، خطاب به مردمی که در غدیر تجمع کرده بودند؛ می‌فرماید: «إِنَّ جَبْرئیلَ هَبَطَ إِلَی مِراراً ثَلاثاً»، یعنی جبرئیل سه بار تا این لحظه که با شما صحبت می‌کنم بر من نازل شده و پیام وحی را ابلاغ کرده و از من درخواست کرده که آن چیزی که ما به تو وحی کردیم را به مردم ابلاغ کن که آن همان ولایت امیرالمومنین (ع) است.

وی افزود: حضرت رسول(ص) در ادامه می‌فرماید: «وَسَأَلْتُ جَبْرَئیلَ أَنْ یسْتَعْفِی لِی (السَّلامَ) عَنْ تَبْلیغِ ذالِک إِلیکمْ - أَیهَاالنّاسُ - لِعِلْمی بِقِلَّةِ الْمُتَّقینَ وَکثْرَةِ الْمُنافِقینَ»، و ادامه می‌دهند تا به اوصافی که درخصوص منافقین در قرآن ذکر شده است، می‌رسند و می‌فرماید: بعد از اینکه جبرئیل چندین بار بر من نازل شد و اصرار داشت که این کلام وحی را در همین سرزمین و در همین زمان برای این مردم بیان کن، من از جبرئیل خواستم که من را عفو کند و این درخواست و تکلیفی که از جانب خداست، از من برداشته شود.

پژوهشگر حوزه مهدویت گفت: پیامبر می‌فرمایند: علت این که درخواست عفو از ابلاغ پیام خداوند می‌کنم به این دلیل است که من می‌دانم در جمعیت حاضر، تعداد متقین کم و تعداد منافقینی که طبق تعبیر قرآن «یقُولُونَ بِأَفْوَاهِهِمْ مَا لَیْسَ فِی قُلُوبِهِمْ» هستند، زیاد است و آن‌ها حرف‌هایی می‌زنند که در قلوبشان چیز دیگری است، یعنی بیرون و درون این افراد که حجم قابل توجهی از جامعه اسلامی آن زمان را تشکیل می‌دادند یکی نبود و شاید با زبانشان حرف پیامبر(ص) را قبول و با عمل ظاهری خود، بیعت می‌کردند، اما آن چیزی که در قلبشان و برنامه‌ای که در ذهنشان بود، کاملاً نمود متفاوتی با چیزی که در حال بروز آن بودند، داشت.

وی گفت: پیامبر اکرم(ص) بعد از اینکه حضرت امیرالمومنین(ع) را معرفی می‌کنند، می‌فرمایند: «مَنْ شَکَّ فی ذلِکَ فَقَدْ کَفَرَ کُفْرَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی وَ مَنْ شَکَّ فی شَیءٍ مِنْ قَوْلی هذا فَقَدْ شَکَّ فی کُلِّ ما أُنْزِلَ إِلَی، وَمَنْ شَکَّ فی واحِدٍ مِنَ الْأَئمَّةِ فَقَدْ شَکَّ فِی الْکُلِّ مِنْهُمْ، وَالشَاکُّ فینا فِی النّارِ»؛ یعنی اگر کسی به صحبت‌های من کفر بورزد و مستقیماً انکار کند، گرفتار کفر جاهلیت خواهد شد، حتی اگر کسی به گفتار من یعنی ولایت امیرالمومنین (ع) شک کند، وارد آتش خواهد شد.

امام آیات متشابه قرآن را تبیین می‌کند

پژوهشگر حوزه مهدویت بیان کرد: حضرت رسول(ص) سپس می‌فرماید: «تَدَبَّرُوا الْقُرْآنَ وَ افْهَمُوا آیاتِهِ وَانْظُرُوا إِلی مُحْکَماتِهِ وَلاتَتَّبِعوا مُتَشابِهَهُ، فَوَالله لَنْ یُبَیِّنَ لَکُمْ زواجِرَهُ وَلَنْ یُوضِحَ لَکُمْ تَفْسیرَهُ إِلاَّ الَّذی أَنَا آخِذٌ بِیَدِهِ»؛ یعنی خداوند قرآنی را برای شما نازل کرده که این قرآن یک سری محکمات و آیات واضح و یک سری آیات متشابه دارد؛ شما می‌توانید این محکمات را اخذ کنید، اما آیات متشابه را هیچکس نمی‌تواند به شما توضیح داده و تبیین کند، مگر کسی که الان در کنار من است و من دست او را بالا گرفته‌ام که منظور امیرالمومنین(ع) است.

وی ادامه داد: این عبارت ما را به این نتیجه می‌رساند که سنت قرآن کریم در برخی موارد بیان ابهام گونه است که به سمت متشابهات پیش رفته تا هم‌چنان مردم نیازشان را به امام در همه ادوار تاریخی حفظ کنند و بدانند برای فهم کامل آیه‌های قرآن و متون آن و فهم تفسیر آن بر مسائل روز و مشکلاتی که در جامعه اسلامی پیش می‌آید، حتماً باید به سراغ کسی بروند که علم تفسیر جامع قرآن به ایشان داده شده است که همان وجود مبارک اهل بیت(ع) و در اینجا امیرالمومنین علی(ع) است.

رضایی گفت: در گام بعدی رسول اکرم از مکنونات قلبی این افراد که سعی در پنهان داشتن آن می‌کردند خبر داده و می‌فرماید: «إِنَّ إِبْلیسَ أَخْرَجَ آدَمَ مِنَ الْجَنَّةِ بِالْحَسَدِ، فَلاتَحْسُدُوهُ»؛ اگر حضرت آدم از بهشت رانده شد به خاطر حسد بود، حضرت رسول(ص) با بیان این موضوع روشن می‌کنند که در جامعه آن زمان عده زیادی به حضرت علی(ع) حسادت داشتند و نگاه جاهله آن‌ها این بود که حضرت رسول(ص) داماد و پسرعموی خود را به جانشینی انتخاب کرده است، لذا قرار بود که این حسد نمود بیرونی نیز پیدا کند که رسول اکرم (ص) نسبت به بروز آن هشدار دادند.

امام زمان(عج)؛ پایان بخش مظلومیت‌های اهل بیت(ع)

وی افزود: بعد از این، پیامبر اکرم(ص) به ائمه‌ای که بعد از امیرالمومنین(ع) می‌آیند اشاره می‌کند و می‌فرماید: «النُّورُ مِنَ ‏اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ مَسْلوکٌ فِىَّ ثُمَّ فى عَلِىِّ بْنِ أَبى طالِبٍ، ثُمَّ فِى النَّسْلِ مِنْهُ إِلَى الْقائِمِ الْمَهْدِىِّ الَّذى یَأْخُذُ بِحَقِّ اللَّهِ وَ بِکُلِّ حَقٍّ هُوَ لَنا، لاَنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ قَدْ جَعَلَنا حُجَّةً عَلَى الْمُقَصِّرینَ وَالْمعُانِدینَ وَالُمخالِفینَ وَالْخائِنینَ وَالْآثِمینَ وَالّظَالِمینَ وَالْغاصِبینَ مِنْ جَمیعِ الْعالَمینَ»؛ یعنی در نهایت نور خداوند به حضرت، ولی عصر (عج) خواهد رسید، کسی که حق خدا را در زمین احیا می‌کند و مظلومیت‌های تاریخی ما اهل‌بیت (ع) را پایان می‌بخشد. 

پژوهشگر حوزه مهدویت تصریح کرد: در گام بعد از خطبه غدیر، مجدداً حضرت یک پیش بینی واضح از اتفاقی که قرار است برای امت در چند ماه آینده توسط همین قشر منافق بیفتد، دارند و می‌فرماید: «أُنْذِرُکُمْ أَنّی رَسُولُ اللّه‏ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِی الرُّسُلُ، أَفَإنْ مِتُّ أَوْ قُتِلْتُ انْقَلَبْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ»؛ من به یاد شما می‌آورم و شما را هشدار می‌دهم که بدانید من رسول خدا هستم که این نکته استفاده از آیه شریفه قرآن در سوره آل عمران است که آیا اگر من از دنیا بروم یا کشته شوم شما باید به دوران جاهلیت خود بازگردید؟ 

وی گفت: حضرت رسول(ص) با این تعابیر به آن‌ها می‌فهماند که من می‌دانم در چند ماه آینده همه این ۲۳ سال را کنار خواهید گذاشت و به تفکرات عهد جاهلیت خود باز می‌گردید و به تبع آن به امامی که امروز به شما معرفی شده، پشت خواهید کرد.

رضایی اظهار کرد: حضرت رسول(ص) در ادامه چند خصوصیت را مطرح می‌کنند و می‌فرماید:‌ «ای مردم با اسلام آوردن‌تان نه بر من و نه بر خداوند منت نگذارید»؛ این نکته نشان می‌دهد مردم آن زمان از سطح ایمانی و اعتقادی نسبت به رسول خدا به قدری ضعیف بودند که به حضرت کنایه می‌زدند این ما بودیم که ایمان آوردیم و به شما پیوستیم، لذا حضرت می‌فرماید این منت بر خودتان است که از خصوصیاتی که در عصر جاهلیت داشتید، نجات پیدا کردید.

وی افزود: پیامبر اکرم(ص) در گام آخر خطبه به مهدویت نزدیک می‌شود و می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ یَکُنْ لِیَذَرَکُمْ عَلی ما أَنْتُمْ عَلَیْهِ حَتّی یَمیزَالْخَبیثَ مِنَ الطَّیِّبِ»، یعنی اگر از آن چیزی که بر دوش شما گذاشته می‌شود که پیروی از امیرالمومنین(ع) است، تخطی کنید و به سمت اهداف خود و نیتی که در قلب‌هایتان وجود دارد و سعی در پنهان کردن آن دارید بروید، وضعیت به همین شکل باقی نمی‌ماند و اراده خداوند بر این است در پایان تاریخ، طیبین و کسانی که ولایت ائمه(ع) را دارند از افراد فاسدی که در نقطه مقابل ائمه اطهار قرار دارند از هم جدا شوند.

پژوهشگر حوزه مهدویت تصریح کرد: حضرت رسول(ص) در فراز آخر خطبه غدیر می‌فرماید: «أَلا إِنَّ خاتَمَ الْأَئِمَةِ مِنَّا الْقائِمَ الْمَهْدِی» یعنی حق و نور با آن حضرت است و هر آنچه که بشر همواره آرزو دارد، با این شخصیت در روی زمین محقق خواهد شد.

وی بیان کرد: در جمع بندی موارد ذکر شده در خطبه غدیر می‌توان گفت اول اینکه حادثه سقیفه از قبل برنامه‌ریزی شده بوده همانطور که در خطبه فدکیه یا در شِکوِه‌های تاریخی حضرت زهرا (س)، حضرت بعد از بیان گلایه‌ها نسبت به مردم زمان خود که عده‌ای حق خلافت حضرت علی(ع) را غصب کردند، عده‌ای سکوت کردند و طبق فرمایش رسول اکرم(ص) به دوران قبل بازگشتند، می‌فرماید: «وانتَظِر وا اِنّا منتظرون» و به آینده ارجاع می‌دهند که منظور همان ظهوری است که حق اهل‌بیت(ع) از ظالمان گرفته خواهد شد و پایانی بر ظلم تاریخی علیه ائمه اطهار(ع) خواهد بود.

رضایی تصریح کرد: خداوند در سوره مائده آیه ۶۶ می‌فرماید: «وَ لَوْ أَنَّهُمْ أَقامُوا التَّوْراةَ وَ الْإِنْجِیلَ وَ ما أُنْزِلَ إِلَیْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَکَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ»؛ و اگر آنان تورات و انجیل و آنچه را از سوى پروردگارشان بر آنان نازل شده، برپا مى‌داشتند، از بالاى سرشان (آسمان) و از زیر پاهایشان (زمین) روزى مى‌خوردند. در روایت تفسیری، در خصوص یکی از ابعاد باطنی این آیه شریفه بیان شده در اینجا مراد ولایت امیرالمومنین(ع) است، یعنی اگر مردم بعد از حادثه غدیر بر عهد و پیمانی که با امیرالمومنین(ع) داشتند باقی می‌ماندند، طبق آیه اکمال، نعمت خداوند بر بشر تمام می‌شد.

سقیفه؛ اولین بنای ظلم علیه ائمه معصومین(ص)

وی ادامه داد: مجموع این امور نشان می‌دهد اراده خداوند بر شکل‌گیری قریب‌الوقوع یک بهشت در همین دنیا بود، اما سقیفه مانع آن شد و رنج تاریخی که بشر سال‌ها بعد از سقیفه تحمل کرد، به سبب کنار گذاشتن امام پس از آن دوران بود، یعنی در یک نگاه گسترده، اولین بنای سازمانی ظلم علیه ائمه معصومین(ع) در سقیفه گذاشته شد، همان‌طور که در زیارت عاشورا نیز به اولین کسی که در حق اهل بیت(ع) ظلم کرد، لعن فرستاده می‌شود، زیرا به واسطه آن ظلم، ظلم‌های بعدی و واقعه عاشورا اتفاق افتاد.

پژوهشگر حوزه مهدویت افزود: حادثه سقیفه باعث شد مظلومیت‌های ائمه(ع) تا عصر ظهور ادامه پیدا کند و امروز نیز مشاهده می‌کنیم بشر به یک رنج تاریخی رسیده و نمی‌تواند از این همه مشکلات و ظلم رهایی پیدا کند، همه این مشکلات نیز به دلیل دور شده از امام و مهجور ماندن نعمت ولایت است که طبق آیه شریفه اگر مردم بر عهد خود باقی می‌ماندند، دیگر لازم نبود در طول تاریخ و قرن‌ها این سختی را تحمل کنند.

وی با اشاره به آیه ۳۰ سوره ملک گفت: این آیه می‌فرماید: «قُلْ أَرَأَیْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُکُمْ غَوْرًا فَمَنْ یَأْتِیکُمْ بِمَاءٍ مَعِینٍ» که در تفسیر روایی منظور این است که زمانی که امام شما از دیدگان شما غایب شود، چه کسی می‌تواند ثمرات و نعمت‌هایی که یک امام حاضر می‌تواند برای شما داشته باشد را برای شما بیاورد.

رضایی تصریح کرد: حادثه سقیفه باب انکار جایگاه اهل بیت(ع) و کتمان و حتی تحریف آن را باز کرد و سنگ بنای ظلم و کنار گذاشتن امام از همه شئون جامعه را بنا نهاد و حقیقت دین به انزوا رفت. ما امروز بعد از قرن‌ها اگر می‌بینیم امام عصر و حادثه ظهور گرفتار غربت و غیبت طولانی مدت شده است، به این دلیل است که یک فتنه بزرگ و سنگین در آن عصر ایجاد شده که امام کنار گذاشته شد و نسخه‌های بدل جایگزین شدند.

این پژوهشگر حوزه مهدویت در پایان ابراز کرد: از دست دادن محوریت امام در جامعه که نقطه گشایش حیات بشری است، باعث رنج تاریخی و حیران ماندن بشر مادی شد که همچنان ادامه دارد و تا زمانی که بشر به آن نقطه‌ای که رسول اکرم(ص) برای او در روز غدیر تصویر کردند که همان بازگشت به امام است، برنگردد و به این نتیجه و باور نرسد که تلاش‌های او محدود است و شخصیت امام معصوم است که گره‌ها را باز خواهد کرد، جامعه از این رنج تاریخی و بن بست خارج نخواهد شد.

گفت‌وگو از مهنوش بهروز