توجه به منابع مورد اعتماد در کتابی به قلم به آیت‌الله امینی

به گزارش ایکنا، نشست بازخوانی کتاب «فاطمه زهرا(س) بانوی نمونه اسلام» اثر آیت‌الله ابراهیم امینی امروز شنبه 25 آذر، از سوی خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمدرضا حسینی؛ استاد حوزه و دانشگاه، در این نشست به سخنرانی پرداخت که در ادامه می‌خوانید؛

روشن کردن ابعاد منازعه حضرت زهرا(س) با خلیفه وقت، از نکات برجسته این کتاب است که زوایای پنهان آن دوره را روشن می‌‌کند لذا کتاب از چینش عمیق و دقیقی برخوردار است.  به نظرم شاید ابتدائا وقتی به عنوان منازعه توجه می‌‌کنیم گمان می‌کنیم منازعه حضرت زهرا(س) با خلیفه اول، فقط مربوط به بحث  فدک بود. بسیاری هم بیان کرده‌اند که ایشان تقاضای فدک می‌کنند و ابوبکر در جواب می‌‌گوید به شما ارث نمی‌رسد و من باید این را خرج سپاهیان اسلام و امکانات جهاد کنم. ولی واقعیت این است که منازعه منحصر در این مسئله نیست.

توجه دقیق به شخصیت حضرت زهرا(س)

این کتاب، ابعاد ناپیدای این منازعه را مشخص کرده که صرفاً متمرکز بر بحث فدک نیست بلکه صرفاً یکی از مباحث مطرح شده در کتاب است. همچنین در کتاب سؤال شده که چرا اموال شخصی پیامبر(ص) در مدینه به حضرت زهرا(س) داده نشده است؟ همچنین سؤال شده غنایمی که در جنگ گرفته شده و پیامبر(ص) هم در آن سهم داشتند کجا رفته است؟ لذا آیت‌الله امینی؛ به خوبی روشن می‌کنند که مورخان، کمتر به منازعه‌های غیر از فدک پرداخته‌اند. همچنین ایشان به خوبی، مباحث را با استفاده از آیات و احادیث و به لحاط فقهی روشن کرده و ثابت می‌‌کنند که همه اینها حق حضرت زهرا(س) بوده اما متأسفانه هیچکدام را به ایشان ندادند.

مرحوم آیت‌الله امینی، به شکل بسیار دقیق، عمیق و تیزبینانه به مسائل شخصیتی حضرت زهرا(س) توجه کرده‌اند. نکات مربوط به دوران زندگی با حضرت علی(ع) در این کتاب به خوبی به تصویر کشیده شده است. یا بخشی از کتاب که مربوط به پس از رحلت پدر و همچنین آستانه رحلت پدر است از مقاطع مهم حیات حضرت زهرا(س) است. اگر طول عمر ایشان را هجده سال بدانیم آن را می‌توانیم به چند مقطع تقسیم کنیم که مقطعی شامل دختر بودن و زندگی در نزد پدر و دوم، ازدواج با حضرت علی(ع) است. آیت‌الله امینی، یک مقطع تاریخی بسیار حساس را هم دوران در آستانه مرگ پدر بیان کرده‌اند که فصل ششم کتاب به آن اختصاص پیدا کرده است. همه این مقاطع با هم مرتبط هستند. 

سختی‌های جمع‌آوری مطلب درباره حضرت زهرا(س)

مرحوم آیت‌الله امینی در مقدمه کتاب، به خوبی اشاره کرده‌اند که اساساً نگارش درباره شخصیت حضرت زهرا(س) و به تصویر کشیدن شخصیت این بانوی نمونه و بزرگ، کار بسیار سختی است چون بخشی تاریک از یک دوران تاریخی است. به همین علت است که به بخشی از شخصیت حضرت زهرا(س) دسترسی نداریم چراکه مثلاً دورانی در خانه پدر زندگی می‌کرد و اطلاعات کمی مربوط به آن دوران وجود دارد. همچنین حد فاصل وفات پیامبر(ص) و دوران شهادت خود ایشان هم بسیار تاریک است. بخشی هم به خاطر شرایط و فضای سیاسی حاکم بر آن دوران است که باعث شد مطالب کمتری در اختیار باشد اما آیت‌الله امینی، با همه مشکلات و کمبود منابع توانستند حق مطلب را ادا کنند. 

بخشی از تلاش‌های حضرت زهرا(س) به خاطر اتفاق نامبارکی بود که خلاف مسیر اصلی اسلام در سقیفه رخ داد لذا حضرت زهرا(س) احساس تکلیف می‌‌کند و از منزل بیرون زده و با انصار و اصحاب رسول الله(ص) صحبت می‌کنند. در اینجا شاهد نقش پررنگی از جانب ایشان هستیم. در مقدمه کتاب به این مباحث به خوبی اشاره شده است و خود مرحوم آیت‌الله امینی فرموده‌اند که این دوران تاریک را به سختی توانستیم به تصویر بکشیم. البته شاید لازم بود برخی دیگر از مطالب در این کتاب می‌‌آمد اما چون ایشان کتاب‌های دیگری دارند که به تعلیم و تعلم در سیره حضرت زهرا(س)، سیره عبادی، اخلاقی و سیاسی ایشان و... آمده است دیگر در این کتاب، آن مطالب را نیاورده‌اند.

بنده معتقدم پرداختن آیت‌الله امینی به مسئله سقیفه که نقش حضرت زهرا(س) را در دفاع از حضرت علی(ع) بسیار سنگین کرد باعث شد که توجه چندانی به دیگر مسائل نشده و از حواشی پرهیز و صرفاً امهات را در کتاب مورد توجه قرار دهند. ایشان می‌فرمایند بسیاری از مورخان به منابع اهل سنت مراجعه و تنها از آنها مطالبی را بیان می‌کنند و برخی نیز صرفاً مطالبی را از منابع شیعی بیان می‌کنند اما من به هر دو بخش شیعی و اهل سنت توجه دارم. معتقدم ایشان نیازی ندیدند در اسناد این مطالب ورود کنند چراکه وقتی روایتی را از «بحار الانوار» علامه مجلسی نقل می‌کنند به راحتی می‌توانستند ارجاع دهند که علامه مجلسی این منبع را از چه کسی نقل کرده است. در واقع ایشان به جای توجه به منابع دست اول، منابع مورد اعتماد را مورد توجه جدی قرار دادند.

تحقیقی عالمانه درباره ماجرای فدک

نکته دیگر اینکه چون مسئله فدک برای برخی افراد همانند یک شبهه بوده است لذا ایشان تحقیقی عالمانه انجام دادند و به این نتیجه رسیدند که این تحقیق را به صورت یک ضمیمه در انتهای این کتاب منتشر کنند. بنابراین به نظر می‌‌رسد مرحوم آیت‌الله امینی، کار بسیار زیبایی انجام داده‌اند. معتقدم نمی‌توانیم بگوییم فدک امری شخصیِ محض بوده است منظور از اینکه شخصی محض نیست این است که حضرت زهرا(س) نمی‌‌خواسته آن را بگیرد و برای زندگی شخصی و همسر و فرزندان هزینه کند بلکه قصد ایشان این بوده که آن را در عرصه اجتماعی هزینه کنند؛ کما اینکه حضرت علی(ع) هم املاک زیادی داشتند که بخش زیادی از آن خرج فقرا و نیازمندان می‌شد اما واقعیت این است که بعد از رحلت پیامبر اسلام(ص)، اموالی از آن حضرت بلوکه شد که فدک از جمله این اموال است.

حضرت زهرا(س) می‌فرمایند اینها حق من است که بلوکه شده است لذا باید حقم را بدهید اما آنها مقابله کرده و نمی‌‌خواهند حق شخصی حضرت زهرا(س) به عنوان حق الناس را پرداخت کنند.  البته بسیاری از مردم، آن زمان هم آگاه نبودند و فکر می‌کردند با تقاضای حضرت، هدفشان محقق می‌شود اما واقعیت این است که ایشان تقاضا کردند و هدفشان محقق نشد هرچند این اموال، متعلق به حضرت زهرا(س) بود بنابراین باید آن را تحویل می‌گرفت.

بحث فدک، مسئله‌ای بسیار مهم در تاریخ تشیع است. زوایایی از این بحث همچنان ناپیداست که باید به آن پرداخت و ابعاد آن را روشن کرد. این بحث آنقدر دامن‌گستر می‌شود که در زمان عمر بن عبدالعزیز هم این بحث مطرح شده و عده‌ای گفتند که باید آن را بازگردانیم. در دوران بنی عباس هم دوباره بحث فدک مطرح می‌شود. نکته دیگر اینکه اگر آیت‌الله امینی، حضرت زهرا(س) را بانویی نمونه می‌داند به این علت است که پدرشان، همسرشان، خودشان و فرزندان ذکور از نسل ایشان هم معصوم هستند لذا ایشان نامی زیبا هم بر این کتاب نهاده‌اند.