راز داغ پنهان بودن قبر و قدر حضرت فاطمه(س)

حجت‌الاسلام والمسلمین محمدسعید نجاتی، بقیع‌پژوه و پژوهشگر پژوهشگاه حج و زیارت در گفت‌وگو با ایکنا، به تحلیل دلایل مخفی بودن قبر حضرت فاطمه(س) پرداخت و گفت: یکی از مسلمات تاریخی شیعه این است که برخلاف بسیاری از شخصیت‌های مهم صدر اسلام که هم‌عصر حضرت صدیقه کبری(س) بودند و قبرشان بدون هیچ اختلافی معلوم است، مثل قبر حمزه سیدالشهدا، خلفای اول و دوم و ...، از لحاظ تاریخی مسلم است که قبر حضرت فاطمه(س) یکی از قبرهایی است که در مورد محل آن اختلاف وجود دارد و مسلمان‌ها نمی‌توانند بدون اختلاف و با قطعیت راجع به محل دفن آن حضرت اظهار نظر کنند.

وی با اشاره به وجود دو دیدگاه در این خصوص گفت: قالب گزارش‌هایی که اهل سنت در خصوص مدفن حضرت زهرا(س) دارند، این است که حضرت در بقیع به خاک سپرده شده‌اند و روایتی از ابن عباس است که می‌گوید ایشان در زاویه قبر عقیل (گوشه خانه عقیل) دفن شده‌اند و یک روایت از امام حسن(ع) است که فرموده‌اند من را به مادرم ملحق کنید. این دو روایت باعث شده اهل سنت مطرح کنند که قبر حضرت فاطمه در بقیع است. با اینکه اهل سنت هم اتفاق نظر دارند و در منابعشان هست که دفن حضرت فاطمه(س) علی‌رغم شخصیت والایی که داشتند مخفیانه بوده و جنبه عمومی نداشته است و برای تشییع ایشان برخلاف توقعی که وجود داشت مراسمی برگزار نشده است و این مسئله مورد تردید نیست.

استاد تاریخ اسلام جامعة المصطفی ادامه داد: در شیعه نیز در خصوص محل دفن حضرت صدیقه زهرا(س) سه نظر وجود دارد. نظری که مشهور است این است که ایشان در مسجدالنبی(ص) به خاک سپرده شده‌اند. البته در این خصوص دو قول نزدیک به هم هست یکی اینکه در روضه نبوی که بین منبر و مدفن رسول الله(ص) به خاک سپرده شده‌اند و دیگری اینکه در خانه حضرت علی(ع) که به مسجدالنبی متصل بود و بعدها به مسجد ملحق شده به خاک سپرده شده‌اند. با این حساب می‌توان گفت همان محدوده روضه منوره پیامبر اکرم، محل دفن حضرت زهرا(س) است.

وی متذکر شد: با وجود روایت‌هایی که در شیعه وجود دارد و حتی به صراحت از امام رضا(ع) روایت داریم که «قبر مادرمان در خانه‌اش است و وقتی بنی امیه مسجد پیامبر را توسعه دادند، قبر داخل در مسجد شد»، ولی چون همه روایت واحد و خبر واحد است و روایت دیگری هم داریم که یکی از اقدامات امام زمان(عج) بعد از ظهور آشکار کردن قبر حضرت فاطمه(س) است.

دلیل تصمیم حضرت زهرا(س) بر مخفی ماندن قبرشان

وی در خصوص چرایی تصمیم آن حضرت مبنی بر مخفی کردن قبرشان گفت: حضرت زهرا(س) از دنیا رفتند در حالی که نسبت به خلیفه اول ناراضی بودند و این ناراضی بودن ایشان هم در مراسم تشییع ایشان انعکاس پیدا کرده است که به برخی اجازه حضور ندادند و هم در مخفی ماندن قبرشان؛ وقتی این امور را کنار هم می‌گذاریم این دفن غیر رسمی و قبر مخفی بزرگ‌ترین سند زیر سؤال رفتن اقدامات خلیفه اول است. از این لحاظ دفن حضرت فاطمه(س) یک بار کلامی بین اهل سنت و شیعه پیدا کرده است. شیعه تصریح بر وجود ابهام در محل دفن حضرت فاطمه(س) دارد، اما اهل سنت با اینکه در منابع معتبر آنها گزارش‌های تاریخی در خصوص نارضایتی حضرت زهرا(س) از خلیفه اول وجود دارد برای خفیف‌تر کردن این مسئله، به دنبال این هستند که مخفی بودن قبر ایشان را کتمان کنند و قبری که به نام حضرت فاطمه مشهور است و بنابر گزارش‌های تاریخی و روایت‌هایی که هست، قبر فاطمه بند اسد است به عنوان قبر حضرت زهرا(س) مطرح می‌کنند.

اصل نارضایتی حضرت فاطمه(س) از خلیفه اول

نجاتی با اشاره به اینکه گزارش‌های تاریخ اسلام از زمان خلیفه اول تا زمان اموی‌ها و حتی در زمان عباسیان چون زیر سؤال بردن مشروعیت خلافت حاکم بوده موارد زیادی حذف شده است و بر همین اساس جزئیات بسیاری از رخدادها را در منابع اهل سنت نمی‌توان پیدا کرد، گفت: اما همین اصل که حضرت فاطمه(س) از خلفا خشمگین شد و با همین خشم از دنیا رفت در حالی که اجازه نماز خواندن و حضور در مراسم دفن را به آنها نداد در منابع اهل سنت وجود دارد. همچنین پشیمانی خلیفه که گفت ای کاش پرده حرمت خانه فاطمه(س) را نمی‌دریدم، هر چند برای توطئه جنگ بر ضد من اجتماع کرده بودند، در منابع معتبر اهل سنت هست.

40 شبهه قبر در بقیع

وی اضافه کرد: در منابع شیعه هست که امیرالمومنین علی(ع) بعد از اینکه حضرت فاطمه(س) را دفن کردند در قبرستان بقیع 40 شبهه قبر ساختند و فردای آن روز وقتی خلفا خواستند، پیکر حضرت زهرا(س) را با شکافتن قبرها پیدا کنند و خودشان بر پیکر مطهر حضرت فاطمه(س) نماز بخوانند، حضرت علی(ع) با جدیت مقابله کردند و مانع از این کار شدند. این مطلب در منابع شیعه هست و در منابع اهل سنت تنها اشاره‌ای به آن شده است.

بانویی که قدرش، شب قدر است

وی در پاسخ به این سؤال که چطور از موضوع پنهان بودن حضرت فاطمه(س) برای شناساندن بیشتر آن حضرت استفاده کنیم؟ گفت: حضرت فاطمه(س) را به شب قدر تشبیه کرده‌اند که «وَ مٰا أَدْرٰاكَ مٰا لَيْلَةُ الْقَدْرِ» در برخی از زیارت نامه‌ها نوشته شده که «الْمَجْهُولَةِ قَدْراً وَ الْمَخْفِيَّةِ قَبْراً» یعنی جایگاه ایشان هم ناشناخته و مخفی است. ایشان بنده شگفت‌انگیز و خارق‌العاده خدا هستند و همانطور که قدر حضرت محمد(ص)، حضرت علی (ع) و دیگر معصومین را نمی‌توان شناخت، قدر ایشان را هم نمی‌توان شناخت.

نجاتی به مفهوم مادر بودن حضرت زهرا (س) نیز اشاره کرد و گفت: دو کلیدواژه در خصوص حضرت زهرا(س) هست که قلب هر کسی که با ظلم و استضعاف مخالفت دارد به تپش وادار می‌دارد؛ یکی مادر جوانمرگ و دیگری مادری که قبری ندارد. ما تبلور این موضوع را در دو بالی که در شیعه متصور است، می‌بینیم. یک بال امید به آینده، بهبودی و کامروایی و دیگری بال انتقام و جبران گذشته است. البته این انتقام را با گفتمان عام‌تر در مورد حضرت سیدالشهدا (ع) تفسیر می‌کنند، اما از آن عمیق‌تر و دردناک‌تر قیام مظلومانه حضرت زهرا(س) است.

وی تصریح کرد: وقتی بحث‌های تاریخی مطرح می‌شود برادران اهل سنت چون این بحث‌های تاریخی موجب می‌شود نسبت به شخصیت‌های خاص نقدهایی صورت گیرد، پرهیز دارند، در حالی که برخی که به این سمت گرایش پیدا کرده‌اند توانسته‌اند حق را پیدا کنند.

این پژوهشگر تاریخ اضافه کرد: انقلاب اسلامی می‌تواند فاطمیه را به یک گفتمان جدید با اهل سنت تبدیل و آنها را به محبت اهل بیت(ع) و محبت صدیقه طاهره(س) دعوت کند. قبر مخفی حضرت زهرا(س) زمانی باعث اختلاف بین دو مکتب شیعه و سنی بود ولی می‎تواند عامل شناساندن این حقیقت باشد که جایگاه اهل بیت آنچنان که باید رعایت نشده است. در منابع معتبر اهل سنت از ابن ابی الحدید داریم که وقتی در خصوص اختلاف خلیفه اول و حضرت زهرا(س) صحبت می‌کند، می‌گوید ای کاش خلیفه اول، به حرمت جایگاه حضرت زهرا(س) فدک را به حضرت می‌داد.

3 مرحله انتقام شهادت حضرت زهرا(س)

وی خاطرنشان کرد: مخفی بودن قبر حضرت زهرا(س) روحیه و موتور هیجان‌انگیز انتقام و مبارزه با ظلم و ستم را با محوریت اهل بیت(ع) در دل همه محبان اهل بیت شعله‌ور می‌کند. زمانی این مبارزه و انتقام از یک شخص و برائت از یک شخص است که درجه پایین برائت از دشمنان اهل بیت(ع) است اما زمانی این انتقام از یک جریان و مکتب جهل و ستم است که در طول تاریخ وجود داشته است، ولی زمانی این انتقام در بعد اخلاقی است. اهل بیت(ع) فرموده‌اند ما اصل کل خیر هستیم و دشمنان ما اصل کل شر هستند. خمس، نماز، زکات، روزه، صدقه، خوبی به پدر و مادر و ... خوبی‌هایی است که از ما نشئت گرفته شده و با ما هم سنخی دارد و دشمنان ما بدی هستند و ظلم، فساد، زنا، تباهی و ... منشعب شده از دشمنان ما و خلق و خوی دشمنان ما هستند.

نجاتی اضافه کرد: انتقام حضرت زهرا(س) در مرحله سومش به این معنی است که ما از صفاتی که صفات دشمنان اهل بیت(ع) است در درون خودمان بیزاری بجوییم. اگر ما در این سه ساحت انتقام و تبری از دشمنان اهل بیت را تعریف کنیم دیگر به آن مقطع تاریخی و اشخاص تاریخی و اندک محدود نمی‌شویم بلکه محبت اهل بیت را سرمایه می‌دانیم که هم خط فکری، سیاسی، بین‌المللی و جهانی ما را مشخص می‌کند و هم در تهذیب نفس و پاکسازی درون و پاکسازی اخلاقی می‌تواند موتور محرک ما باشد.

این استاد تاریخ دانشگاه جامعه‌المصطفی نمونه تجلی این محبت، یا این انتقام و سوز قبر مخفی مادر را در شهدای نوجوان و جوان مثال زد که می‌گفتند: «می‌روم تا انتقام قبر مخفی مادر بگریم» و گفت: این جوان‌ها در تربیت اخلاقی خودشان به کمال انسانی رسیده بودند و هم در جهت‌گیری شاخصه‌های تمدنی و سیاسی در بزنگاه دفاع مقدس جبهه حق را بعد از هزار و 400 سال توانستند بشناسند و به آن یاری برسانند و هم در ساحت اندیشه و اختلافات مذهبی توانستند نگاه درست را پیدا و انتخاب کنند که اینها می‌تواند برای ما هم الگو باشد.

وی در پایان گفت: از سوی دیگر پیامبر(ص) فرموده‌اند من و علی پدران امت هستیم و لقب ام ابیها را نیز به دخترشان داده‌اند. وقتی این دو روایت را کنار هم بگذاریم، زهرا (س) غیر از اینکه مادر سادات و ذریه غیر سیده است(یعنی ذریه‌ای که از دختران آنها به دنیا آمده‌اند) مادرِ امت پیامبر است و کسی است که محبتشان می‌تواند امت پدرشان را نجات و در مسیر بهشت قرار دهد.