دلایل و پیامدهای هتک حرمت قرآن و واکنش‌های لازم
سیدضیاء هاشمی با اشاره به تبعات رویداد موهن قرآن‌سوزی و ابعاد مختلف ماجرا، تصریح کرد: اقدامات و واکنش‌های به موقع از سوی مجامع دینی و فرهنگی و نیز مقامات کشورهای مسلمان می‌تواند عامل بازدارنده‌ای برای جلوگیری از تکرار این هتک حرمت‌ها و تبدیل تهدیدات موجود به فرصتی برای معرفی قرآن و ترویج فرهنگ اسلامی در سطح جهانی باشد.
به گزارش ایکنا، وبینار «ریشه‌های اجتماعی، سیاسی و امنیتی اسلام‌هراسی در سوئد» چهارشنبه، اول شهریور با ارائه غلامرضا کریمی؛ رئیس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه خوارزمی، رضا رحمتی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینای همدان و کارشناس مسائل اسکاندیناوی و سیدضیاء هاشمی، رایزن فرهنگی ایران در سوئد (به صورت برخط) در محل خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) برگزار شد.
سیدضیاء هاشمی، رایزن فرهنگی ایران در سوئد طی سخنانی در ارتباط تصویری با خبرگزاری ایکنا پیرامون تبعات رویداد موهن قرآن‌سوزی، ابعاد مختلف ماجرا، مخالفت مردم و دولت سوئد با قرآن‌سوزی و تبعات جریان شوم قرآن‌سوزی مطالبی را ایراد کرد که مشروح آن در ادامه از نظر می‌گذرد.
خشونت مدرن در قالب اهانت به مقدسات
خشونت مدرن در قالب اهانت به مقدسات ادیان الهی در ماه‌ها و سال‌های اخیر قلوب و احساسات عموم فرهیختگان عالم به‌ویژه مسلمانان و متدینان را جریحه‌دار کرده است. وقوع این وقایع تلخ در قرن بیست و یکم هشداری است برای همه دلسوزان و دغدغه‌مندانی که دل در گرو صلح و همزیستی جهانیان دارند و تنوع آدمیان در قالب رنگ و نژاد و باور و عقیده را نه تنها مانعی برای این امر مهم تلقی نمی‌کنند بلکه تعالی و ترقی اجتماعی را با حفظ احترام به همه ادیان و عقاید و پذیرش تنوع فرهنگی میسر می‌پندارند. این وقایع نشان داد که نیل به آرمان‌های متعالی جامعه بشری جز با توجه و توافق نسبت اصول و مبانی ارزش‌های انسانی و اخلاقی که ریشه در فطرت الهی انسان‌ها دارند میسر نخواهد شد.
رویدادی که در سوئد و دانمارک به وقوع پیوست و به هتک حرمت مقدسات میلیاردها انسان به‌ویژه مسلمانان در سراسر جهان انجامید، نشان داد که ادعاهای جذاب و زیبنده‌ای همچون آزادی بیان می‌تواند در مسیر رسیدن به اغراض پیدا و پنهان گوناگون صاحبان قدرت و ثروت مورد سوء استفاده قرار گیرد و دستمایه فتنه‌انگیزانی شود که منافعشان با تعرض به حریم مقدسات گره خورده است. بر این اساس نباید از طرح و توطئه احتمالی برای القای اختلاف میان ملت‌ها و شبهه‌آفرینی جهت تخریب فضای تعاملی و سازنده میان فرهنگ‌ها و جوامع به‌ویژه در کشورهای اسکاندیناوی غافل شد. پس لازم است زمینه بهره‌گیری افراد و گروه‌های مغرض از شرایط کنونی از بین برود تا شرایط همدلی و همبستگی میان شهروندان این جوامع اعم از مهاجران و بومیان از هر کیش و آئینی که هستند، بیش از پیش فراهم گردد و همگان شاهد رشد و سعادت روزافزون خود و جامعه انسانی باشند.
تبعات ماجرای شوم قرآن‌سوزی
ماجرای شوم و مکرر قرآن‌سوزی در سوئد پدیده قبیحی است که نه تنها ناقض اصول دینی و مخالف مبانی اخلاق اجتماعی بلکه همچنین تهدیدی برای امنیت و انسجام جامعه سوئد است. جوامعی که به چندفرهنگی بودن افتخار می‌کنند و توانسته‌اند بخش زیادی از متخصصان مورد نیاز و نیروی کار ماهر خود را از میان مهاجران به ویژه مسلمانان تأمین کنند، چگونه می‌توانند در مقابل اهانت به مهمترین و مقدس‌ترین نماد دینی آنان یعنی کتاب مقدس قرآن کریم سکوت پیشه کند؟ آیا اقتضای یک فرهنگ غنی و جامعه پیشرفته، مداراگری و حسن همزیستی با پیروان ادیان مختلف نیست؟ آیا احترام و حفظ حقوق پیروان ادیان جزء مبانی و اصول فرهنگی و اخلاقی جامعه مدرن نیست؟ آیا برانگیختن خشم و نفرت صدها میلیون مسلمان در سراسر دنیا، پیام مثبتی به جهان منتقل خواهد کرد و نشانه درست و زیبایی از فرهنگ کشورهای اروپایی به نمایش خواهد گذاشت؟
در اهمیت، مطلوبیت و حتی ضرورت اصل آزادی بیان هیچ تردیدی نیست. آزادی بیان نقشی بی‌بدیل در تعالی جامعه و حفظ سلامت و شفافیت تعاملات اجتماعی دارد و زندگی جمعی را بهتر و شیرین‌تر می‌کند. کما اینکه نبود آزادی بیان مانع رشد فکری و پویایی اندیشه و زمینه‌ساز فساد سیاسی و اقتصادی خواهد شد. ولی حفظ و استمرار این اصل مهم و حیاتی در جامعه، مستلزم صیانت از حسن اجرای آن است. بی‌گمان حفاظت از هر پدیده و سرمایه مهمی شرط بقا و تداوم آن است کما اینکه سوء استفاده از هر اصل فرهنگی و قانون اجتماعی، از عوامل اصلی ضعف و زوال آن خواهد بود. این واقعیت حتی در مورد پدیده مهم و شریفی مانند دین هم صادق است. تاریخ ادیان نشان می‌دهد که بهره‌گیری افراطی، متعصبانه، خرافی یا ابزاری از تعالیم دینی موجب انزوا و گریزان شدن مردم از آنها شده است. سرگذشت کلیسا در قرون اخیر در اروپا بارزترین نماد و نمونه این امر است. بنابراین برای صیانت و حفاظت از اصل مهم آزادی بیان که از ارکان تمدن جدید غرب و البته از افتخارات آن است، مستلزم دقت و کنترل عوارض و آسیبهای بهره‌برداری ابزاری و سوء استفاده از آن است. عوارضی که می‌تواند به تدریج به ضد خودش تبدیل شود و بخشی از جامعه را به ضدیت با آن تشویق کند.
ابعاد مختلف ماجرا
این ماجرای هتک حرمت مقدسات در کشورهای اروپایی البته ابعاد پیچیده و گوناگونی دارد که باید مورد توجه و تأمل قرار گیرد. برخی از ابعاد مهم این موضوع عبارتند از:
1. استفاده ابزاری از اصل آزادی بیان: وقایع اخیر نمونه‌ای از استفاده ابزاری و نادرست از اصل محترم و شریف آزادی بیان است و فرصتی را پدید آورده تا اهل نظر و نیز قانونگذاران و سیاستگذاران نسبت به تبیین مصادیق آزادی بیان اقدام و در مورد زمینه‌های سوء استفاده از آن تامل کنند و با همتی شایسته و قبل از آنکه خیلی دیر شود، مانع شکل‌گیری جریانی مخرب شوند که بیش از همه چیز، منافع ملی و مصالح اجتماعی جوامع نسبتا آرام و موفق سوئد و دانمارک را نشانه گرفته است.
2. تعلل دولتمردان و سیاستگذاران سوئد و دانمارک: تعلل دولتمردان و سیاستگذاران سوئد و دانمارک در کنترل و حل مسئله
3. احتمال تداوم این رخداد زننده در آینده در صورت غفلت از رفع زمینه‌های آن
4. ضرورت شناخت دقیق برندگان و بازندگان احتمالی و دست‌های پشت پرده، انگیزه‌ها و منافع پشت پرده برای بهره‌برداری از آن
5. لزوم توجه به عوامل و زمینه‌های اساسی مسئله در کنار انگیزه‌های فردی و ماجراجویانه رخدادهای اخیر با عنایت به سهولت و بی‌هزینه بودن اجرای آن در حال حاضر
علاوه بر این ابعاد ویژه، موضوعات و مسائل زیر هم به فهم دقیق‌تر و مبنایی‌تر مسائل اخیر کمک خواهد کرد:
1. تقویت کمی و کیفی حضور مسلمانان در اروپا و سایر کشورهای غربی در دهه‌های اخیر
2. توسعه اقبال به قرآن در سطح جهانی به ویژه در حوزه اسکاندیناوی در پی تعرض به آن
3. مخاطره تشدید چالش تمدنی غرب در برابر جهان سوم، مهاجران و مسلمانان مقیم
مخالفت مردم و دولت سوئد با قرآن‌سوزی
بررسی‌ها در سوئد نشان می‌دهد که اکثر مردم این کشور نسبت به این گونه اقدامات وقیحانه موضع منفی دارند. بر اساس یک نظرسنجی جدید، اکثر سوئدی‌ها معتقدند سوزاندن قرآن و کتب مقدس سایر ادیان مانند انجیل و تورات در ملأ عام باید غیرقانونی باشد. بر اساس نظرسنجی Kantar Public، پنجاه و سه درصد موافق ممنوع شدن سوزاندن کتب مقدس هستند که نشان دهنده افزایش 11 درصدی در قیاس با نظرسنجی ماه فوریه است. این افزایش تا حدی متأثر از واکنش بین‌المللی به قرآن‌سوزی‌های اخیر توسط افراد مختلف در سوئد است.
موضع‌گیری دولت سوئد در محکومیت قرآن‌سوزی: با وجود رأی دادگاه استیناف سوئد مبنی بر مجاز بودن قرآن‌سوزی که منجر به اهانت یک پناهنده عراقی به کتاب مقدس بیش از یک میلیارد مسلمان شد، دولت سوئد با صدور بیانیه‌ای این اقدام را محکوم و غیر قابل دفاع خواند. به نظر می‌رسد مجموعه اقدامات هماهنگ کشورهای اسلامی و توجه به حضور اقلیت مهم مسلمان در این کشور که حدود 15 درصد جمعیت 10 میلیونی سوئد را تشکیل می‌دهند، مقامات سوئد را به این موضع جدید و منطقی سوق داده است؛ موضعی که انتظار می‌رود با درک احترام متقابل به مسلمانان سوئد و دیگر مسلمانان جهان، مانع تکرار اقدامات اهانت‌بار شود.
وزارت امور خارجه سوئد نیز با اشاره به حادثه اخیر سوزاندن قرآن آن را «اقدامات ضد اسلامی» نامید و «به شدت» محکوم کرد. این وزارتخانه اعلام کرد: کاملاً درک می‌کند که اقدامات اسلام‌هراسانه انجام شده می‌تواند برای مسلمانان توهین‌آمیز باشد. این وزارتخانه در بیانیه‌ای خاطرنشان کرد که آزادی تجمع، آزادی بیان و آزادی تظاهرات در قانون اساسی سوئد مورد حمایت قانون اساسی است، اما «سوزاندن قرآن یا هر مقدس دیگر کتاب، توهین‌آمیز، بی‌احترامی، و یک تحریک آشکار است.» این وزارتخانه اعلام کرد: «در سوئد جایی برای ابراز نژادپرستی، بیگانه‌هراسی و عدم تساهل مربوط به آن وجود ندارد». وزیر دادگستری سوئد هم اعلام کرد: دولت در حال بررسی غیرقانونی کردن آتش زدن قرآن و سایر کتب مقدس است زیرا موارد تازه به امنیت سوئد لطمه وارد کرده است.
اختلاف نظر بر سر موضوع: در عین حال مواضع دیگری هم در قبال این ماجرا در سوئد مشاهده می‌شود. حزب راستگرای دموکرات‌های سوئد و شریک دولت موضعی متفاوت دارد. یکی از رهبران حزب دموکرات سوئد، ریچارد یومشوف حق سوزاندن قرآن در چارچوب نقد دینی در نظام دموکراتیک سوئد را محفوظ دانست و افزود: دموکراسی و نقد دینی را به هیچ وجه نمی‌توان نژادپرستی یا اسلام هراسی دانست. وی افزود: «اسلام‌هراسی اصطلاحی است که توسط اسلامگرایان برای سرکوب مخالفان ابداع شده است. وی خواستار تسلیم نشدن در برابر فشار کشورهای اسلامی شد و گفت: ما نمی‌توانیم اجازه دهیم این کشورها حد و مرز دموکراسی ما را تعیین کنند».
راهکارهای پیشنهادی برای مواجهه با مسئله
با توجه به ابعاد و روند ماجرای قرآن‌سوزی در سوئد و دانمارک و عوارض بی‌شمار آن، برای مقابله و کنترل این روند، اقدامات و راهکارهای زیر قابل تأمل و توجه است:
1. مطالبه فزاینده رسمی و غیر رسمی در عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی برای اتخاذ تدابیر لازم جهت جلوگیری از این روند مخرب؛ تشکیل کمپین‌های مردمی، رسانه‌ای و تشویق مکاتبات با مسئولان و متفکران جوامع مختلف دنیا، مذاکره سازنده، انتقادی و مستمر با رهبران سیاسی و جریان‌های روشنفکری در اروپا و سایر جوامع غربی
2. افزایش ارتباط و مذاکره با نهادهای بین‌المللی حقوقی برای ریشه‌کنی این گونه اقدامات در سطح جهانی، توسعه فعالیت‌های حقوقی و دیپلماتیک و استفاده از ظرفیت سازمان ملل و سایر نهادهای رسمی قانونگذار و سیاستگذار در سطح جهانی
3. افزایش تماس و همکاری با رهبران مذهبی مسلمانان و غیر مسلمانان برای اتخاذ تدابیر مشترک برای مقابله با دین‌ستیزی در جهان، گسترش گفت‌وگوی ادیان و تعامل نزدیک با رهبران مسلمانان، اهل کتاب و سایر ادیان برای مواجهه شایسته و بایسته با روند و موج جدید مخرب دین‌ستیزی در جهان
4. بهره‌گیری از این موقعیت به عنوان فرصتی برای معرفی قرآن و تقویت وحدت مسلمانان به‌ویژه در کشورهای اروپایی و غیرمسلمان، توسعه فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی و ترویجی در مورد معارف و مفاخر قرآن کریم در سطح جهانی به‌ویژه در عرصه‌های رسانه‌ای و آکادمیک با توسعه تعامل و همکاری با رسانه‌ها و دانشگاه‌های بزرگ جهان
5. دعوت به حفظ متانت در اقدامات عملی و پرهیز از اقدامات عجولانه و احساساتی که بهانه به دست جریان‌های دین‌ستیز می‌دهد و موجب تشدید اقدامات افراطی علیه ادیان الهی خواهد شد و اقلیت‌های مسلمان مهاجر را در معرض فشارهای مضاعف قرار خواهد داد.
6. رصد سیاست‌ها و عملکرد سایر گروه‌ها و دول مسلمان مانند ترکیه، مصر، عراق، عربستان، اندونزی و ... و تلاش برای جلب همدلی و هماهنگی در این حوزه.
7. تدوین و ترسیم الگوی درست اصل آزادی بیان و دفاع شایسته و منطقی از این اصل از موضع فرهنگ قرآنی با اتکا به مبانی دینی و تمدنی در راستای تقویت گفتمان انقلاب اسلامی و جهان اسلام برای جلوگیری از تشدید و تکرار اینگونه رخدادهای تلخ و مخرب.
این اقدامات و واکنش‌های به موقع از سوی مجامع دینی و فرهنگی و نیز مقامات کشورهای مسلمان می‌تواند عامل بازدارنده‌ای برای جلوگیری از تکرار این اقدامات و تبدیل تهدیدات موجود به فرصتی برای معرفی قرآن و ترویج فرهنگ اسلامی در سطح جهانی باشد.
