پتانسل‌های نوآوری در اربعین و فرصت‌هایی که قربانی می‌شوند
عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با اشاره به فرصت‌های عظیم پیاده‌روی اربعین برای نوآوری و خلاقیت، گفت: موفقیت استارتاپ‌های اربعینی زمانی محقق می‌شود که کل سال را به ایده اربعینی اختصاص دهند.
به گزارش ایکنا، پیاده‌روی اربعین اگرچه رویدادی به قدمت 14 قرن است اما جهانی شدن این مراسم پس از سقوط صدام و با تلاش‌های سردار شهید قاسم سلیمانی در قالب پیاده‌روی عظیم 20 میلیونی طی سال‌های اخیر شکل گرفته و هر سال نیز بر عظمت و حجم جمعیت شرکت کننده در آن افزوده می‌شود.
مردم برای حضور در این مراسم بزرگ نیاز به پوشاک مناسب، محل‌های اسکان و تغذیه مناسب، حمل و نقل مناسب، اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهای مناسب زیارتی، محصولات فرهنگی مناسب و ... دارند. در کنار عموم زائران، موکب‌داران و خادمان مراسم اربعین نیز به تجهیزات مناسب برای خدمت‌رسانی بهتر به زائران نیاز دارند. همچنین باید تمهیداتی برای پاکسازی محیط و بازیافت حجم قابل توجه ظروف یکبار مصرف و پاکسازی محیط ارائه خدمات به زائران و مسیر پیاده‌روی اربعین اندیشیده شود. زائران کشورهای غیر اسلامی نیز ملزومات و نیازهای خاص خود را برای حضور در اربعین دارند از پوشاک گرفته تا تعیین بهترین مسیر، زمان و اسکان برای سفر به عراق.
همه این موارد بخش کوچکی از موضوعاتی است که نیاز است برای رفع آنها ایده‌پردازی و نوآوری صورت گرفته و استارتاپ‌های متعددی تشکیل شود؛ اقدامی که چند سال است به صورت محدود در کشورمان در حال اجراست اما چگونه می‌توان ایده‌های مرتبط با اربعین را به محصولات کاربردی برای رفع نیاز زائران و خادمان این مراسم عظیم تبدیل کرد؟
محمدصادق نصراللهی، دبیر رویداد بین‌المللی نوآوری روشنا و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در گفت‌وگو با ایکنا به تشریح این مسئله پرداخت.
ایکنا ـ اربعین چه پتانسیل و ظرفیتی در حوزه ایده‌پردازی و خلاقیت دارد و کشور ما چقدر در این حوزه ورود کرده است؟
همه بر این سخن یکدل هستیم که اربعین را باید یک پدیده عظیم و آیت عظمای الهی بدانیم. در قرن 21 که مدنیت ظاهری، اما وحوش و مادی‌گرایی بشر در اوج است، به یکباره با پدیده‌ای مواجه می‌شویم که از یک ناب بودن در معنویت، برادری و صمیمیت برخوردار است.
شاید برخی از روایت‌ها که جامعه مهدوی را از حیث اخوت و برادری ترسیم می‌کند قبلاً در باور سخت بود اما حالا در زمان و مکان اربعین بخشی از آن اخوت و محبت را با تمام وجود حس می‌کنیم. بسیار اتفاق افتاده که افرادی با ذهنیت خام در این آئین مشارکت کرده‌اند ولی به حدی اثرات عمیقی در آنها داشته که هر سال تمام تلاششان را می‌کنند که در مراسم اربعین حضور داشته باشند و این اتفاق بزرگی است که در عصر اطلاعات، ارتباطات، زندگی ماشینی و فضای مدرن و پست مدرن که افراد به دنبال آرامش می‌گردند، 10 روز اربعین تجربه نابی از آرامش را دارند.
در کنار نگاه معنوی که به اربعین داریم، چند سالی که در حوزه استارتاپ‌ها، ایده‌پردازی و نوآوری کار کرده‌ایم. البته من معتقد هستم اصلاً ظرفیت اربعین فعال نشده و ما شمه کوچکی از این ظرفیت و پتانسیل را به صورت بالفعل داریم و بالای 95 درصد این مسئله بالفعل نشده است.
باید در نظر داشته باشیم که ما در اربعین با چالش‌ها و مسائلی مواجه هستیم؛ ما یک چشم‌انداز رو به آینده داریم که هنوز بخش قابل توجهی از آن فعال نشده است و این چشم انداز را می‌توان تا جایی تعیین کرد که بحث آماده‌سازی برای ظهور را داشته باشیم. اما اکنون در عرصه فعلی و کف میدان کنونی، با چالش‌ها و مسائلی در ساحت‌های مختلف اربعین از آلودگی زیست تا بحث سرمایش و گرمازدگی، اسراف، حمل و نقل و حتی مسائل و مشکلات تکرار شونده مثل ازدحام در مرزها، حمل و نقل و ... مواجه هستیم.
ایکنا ـ ایده‌پردازی و خلاقیت برای رفع این مشکلات چه جایگاهی دارد؟
با توجه به موج نوآوری که چند سالی است در کشور با آن مواجه هستیم و اتفاق خوبی که در شرکت‌های دانش بنیان و خلاق رخ داده به نظر می‌رسد این ظرفیت می‌تواند بخشی از مسائل و مشکلات اربعین را حل کند و هم بخشی از ظرفیت‌های نهفته اربعین را به فعلیت برساند.
از همین رو است که در رویداد روشنا به دنبال این بودیم که با رویکرد محتوایی و موضوعی متنوع به سمت به خدمت گرفتن فضای خلاقیت و نوآوری برای اربعین برویم و این ساحت‌ها را در چند دسته تقسیم کردیم؛ اربعین شیرین که ناظر بر رفاهیات اربعین است، اربعین نورانی که ناظر بر معنویت اربعین است و اربعین الهام‌بخش که اتفاقاتی که به صورت ناب در اربعین رخ می‌دهد و می‌تواند به عنوان یک ظرفیت در حکمرانی اسلامی به ویژه کشور خودمان مورد بهره‌برداری قرار بگیرد را مدنظر دارد.
ایکنا ـ در این خصوص می‌توانید مثالی بزنید؟
مثلاً فرهنگ اخوت و سرمایه اجتماعی بالای اربعین در شرایطی که سرمایه اجتماعی کشور در وضعیت خوبی قرار ندارد، می‌تواند مورد الگوبرداری و استفاده قرار گیرد. استفاده از موکب‌ها در بحران‌های طبیعی یکی از نمونه‌های اربعین الهام بخش است. حتی پیاده‌روی 10 کیلومتری غدیر نیز الگویی الهام گرفته شده از اربعین بود.
ایکنا ـ برای چه بخش‌هایی از مراسم اربعین باید ایده‌پردازی و نوآوری صورت گیرد و چه بخش‌هایی باید دست نخورده باقی بماند؟
در عین حال که باید به سمت فعال‌سازی ظرفیت‌های مردم ایران و جمهوری اسلامی برای اربعین برویم، زیست بوم اربعین را نباید تغییر داد و اخلاص و فرهنگ مردمی و حتی فرهنگ عراقی که در اربعین هست نباید مخدوش شود. اما متأسفانه در چند سال اخیر حمایت‌های ویژه‌ای از برخی موکب‌ها شده که این زیست بوم را دست خوش تغییر قرار داده است. ماهیت مردمی اربعین از حیث حمایت‌های مردمی نباید تغییر داده شود. اگر حمایت‌های حاکمیتی جایگزین حمایت‌های مردمی شود احتمالاً اربعین را به عنوان یک جریان و پدیده دائمی و مستمر تضعیف خواهد کرد. این جریان پویا و دائمی مردمی است که اربعین را سرپا نگه داشته است یعنی روزی نشود که موکب‌داران متوقع باشند که حاکمیت ایران و عراق به آنها کمک کند بلکه باید خودمختاری و استقلال داشته باشند و کمک‌های دولتی باید محدود باشد.
ایکنا ـ چه مسائلی برای ایده‌پردازی در حوزه اربعین مشکل یا محدودیت ایجاد می‌کند؟
زمان‌مند و مکان‌مند بودن اربعین را باید به عنوان محدودیت‌های اربعین درنظر گرفت که اکنون در فضای استارتاپی نیز این مسئله را داریم. در استارتاپ‌ها فضا تجاری است و باید یک جریان مداوم کسب‌وکار داشته باشید تا عنوان استارتاپ به شما اطلاق شود، اربعینی که هنوز فهم 95 درصدی آن بالفعل نشده و اربعین سنتی چون زمان‌مند است منطق اقتصادی آن فعال نیست.
یکی از مهم‌ترین رویکردهای رویداد روشنا این است که چگونه می‌توانیم اربعین را فرازمان و فرامکان کرد. به نظر ما روزی می‌توان از اربعین به عنوان یک حرکت جهانی بلوغ یافته صحبت کرد که فرازمان و فرامکان باشد. برای مثال در اربعین ارتباطات میان فرهنگی زائران از اقصی‌نقاط عالم را داریم. این افراد از ادیان و مذاهب مختلف با هم در زیست بوم اربعین آشنا می‌شوند اما این ارتباط در همان حد می‌ماند اما اگر شما ایده‌ای داشته باشید که شبکه‌ای از اربعینی‌ها در اقصی‌نقاط جهان را به صورت سالانه با یک ارتباط مستمر بتوانید سازماندهی کنید، این فضای ارتباطی میان فرهنگی اربعین را کاملاً به یک مقوله فرازمان و فرامکان تبدیل می‌کند. از همین شبکه بعدها می‌توان استفاده‌های مختلف کرد.
ایکنا ـ چرا چنین شبکه‌ای را نداریم در حالی که ایده آن وجود دارد و مطرح هم شده است؟
مسلئه همان سخت بودن تبدیل نوآوری به یک جریان ثابت اجتماعی و است. تحقق چنین ایده‌هایی روحیات خاص، جسارات خاص و پیگیری‌های خاصی نیاز دارد، در حالی که اربعین همه ما تقریباً محدود به دو ماه قبل از اربعین شده است؛ باید بر روی این مسئله کار شود که چگونه رویدادهای اربعین را به دو تا سه ماه قبل از اربعین محدود نکنیم و بتوانیم آن را فراتر از زمان منتهی به اربعین ببینیم.
البته یکسری محدودیت‌های ذاتی در فضای نوآوری و نوآفرینی وجود دارد. به طور کلی در خصوص موفقیت ایدهها و استارتاپ‌ها گفته می‌شود که از هر 100 استارتاپ و ایده خلاقانه پنج درصد موفق می‌شود و اکثر ایدهها و استارتاپ‌ها با شکست مواجه می‌شوند؛ یعنی فقط پنج درصد به یک تجارت و تولید محصول موفق تبدیل می‌شود.
ایکنا ـ چگونه از مشکلات ایده‌پردازی در حوزه اربعین عبور کنیم و بتوانیم محصولات خلاقانه و کاربردی برای زائران اربعین و مراسم اربعین تولید و عرضه کنیم؟
این کار به افرادی نیاز دارد که وقت و انرژی زیادی برای اربعین صرف کنند. اگر افرادی کل سال خود را معطوف به اربعین کنند و تجربه کار نوآورانه و استارتاپی و دانش‌بنیان داشته باشند، امید هست که اتفاق خوبی در این حوزه رخ دهد. در عین حال باید برخی حمایت‌ها و مانع‌تراشی‌ها هم صورت نگیرد. تا حدودی در فضای اربعین فضای تعارض ذی‌نفعی در سطح حاکمیتی هم هست که باید به آن دقت کرد. در فضای مردمی اربعین رفاقت و صمیمت جز ویژگی‌های ذاتی آن هست اما پشت صحنه‌های حاکمیتی درگیری‌هایی وجود دارد. مثلاً در خصوص صدور گذرنامه زیارتی یقین دارم به حدی افت و خیز وجود داشته تا در نهایت محقق شده است. یعنی دولت عراق قدر مسلم مقاومت کرده و نمی‌پذیرفته است اما به حدی پیگیری شده و اقناع صورت گرفته تا بالاخره صدور آن آغاز شده است. یا چند سال پیش بحث حذف ویزا مطرح شد. ویزا برای کشور عراق فرصت اقتصادی است که بالاخره قانع شد که آن را بردارد.
در سطح حاکمیتی مسائل اربعین پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. شاید یکی از دلایلی که بحث زیست محیطی و آلودگی محیطی اربعین حل نمی‌‌شود به خاطر همین تعارض منافع است. دولت عراق این مسئله را به عنوان سرمایه برای خود می‌داند و می‌خواهد خودش از آن منتفع شود از سوی دیگر زیرساخت‌های لازم را برای بازیافت ندارد و موجب شده با شرایط بغرنج زیست‌محیطی مواجه می‌شویم. لذا پیچیدگی‌های فضای روابط قدرت را هم باید در حل مشکلات کلان و بنیادین لحاظ کنیم.
گفت‌وگو از زهرا ایرجی
انتهای پیام
