جهاددانشگاهی و تولید 38 فناوری اشتغال‌زا در حوزه گیاهان دارویی

رضا غفارزادگان، رئیس پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی در گفت‌‌وگو با ایکنا، به تشریح دلایل تشکیل این پژوهشکده، فعالیت‌های آن و پتانسیل بالای این بخش برای ایجاد اشتغال و ثروت در کشور پرداخت و اقداماتی که پژوهشگران این پژوهشکده در حال انجام آن هستند را تشریح کرد که در ادامه می‌خوانید.

ایکنا ـ چه ضرورتی برای ورود جهاددانشگاهی به راه‌اندازی پژوهشکده گیاهان دارویی وجود داشت؟

دلیل به وجود آمدن پژوهشکده گیاهان دارویی این بود که فناوری‌های راهبردی در حوزه گیاهان دارویی در کشور متولی مشخصی نداشت. در دانشگاه‌های ما اقدامات خوبی برای انجام پژوهش و تولید مقالات علمی صورت می‌گرفت، از سوی دیگر صنعت این بخش نیز به وجود آمده بود و محصول تولید می‌کرد اما متولی مشخصی برای ایجاد دانش فنی و تولید فناوری در حوزه گیاهان دارویی وجود نداشت و جهاددانشگاهی با توجه به اینکه نقش واسطه دانشگاه و صنعت را بر عهده دارد به این نتیجه رسید که می‌تواند این خلأ را پر و نقش واسط را در این حوزه ایفا کند؛ به همین دلیل به راه‌اندازی پژوهشکده گیاهان دارویی اقدام کرد.

ایکنا ـ در ایران طی قرن‌ها از گیاهان دارویی استفاده می‌شد، جهاددانشگاهی چطور این علم سنتی را به علمی به روز و جهانی تبدیل می‌کند؟

داروهای سنتی سالیان سال است که در دنیا تولید می‌شود و در ایران نیز قدمتی چند هزار ساله دارد. ولی مسئله این است که استفاده از بسیاری از این داروها مبنای علمی نداشتند و کاملاً تجربی مورد استفاده قرار می‌گرفتند. به همین دلیل پژوهشکده گیاهان دارویی بر مبنای آخرین اصول علمی دنیا در حوزه داروسازی تمامی مراحل کشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی را به صورت کاملاً مکانیزه و علمی راه‌اندازی کرد و عصاره گیری از گیاهان دارویی را با روش‌های نوین علمی انجام می‌دهد.

همچنین کارآزمایی‌های بالینی و بررسی بر روی حیوانات آزمایشی را انجام داده و توانسته‌ایم داروهایی در کشور تولید کنیم که تمامی مراحل تحقیقاتی استاندارد سایر داروها را طی و به نوعی تلفیقی از داروسازی مدرن و سنتی را رقم زد‌ه‌ایم. متأسفانه ما از چند هزار داروی گیاهی که در کشور تولید می‌شود شاید به اندازه انگشتان یک دست دارویی داشته باشیم که تمام مراحل علمی تولید دارو را طی کرده‌اند که بیشتر این نوع داروها نیز متعلق به پژوهشکده گیاهان دارویی است.

ایکنا ـ در سال موفق می‌شوید چه تعداد داروی گیاهی بر مبنای پژوهش علمی تولید کنید؟

معمولاً بین 20 تا 30 طرح تحقیقاتی انجام می‌دهیم که دو تا سه طرح منجر به تولید دارو می‌شود. هر پژوهشی که به نتیجه برسد و نتایج آن اثربخش بوده و تمام مراحل تولید و اثربخشی آن مورد تأیید باشد به دارو تبدیل می‌شود. محصول تولید شده به سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت ارائه می‌شود و این سازمان نیز داروی ارائه شده توسط ما را بررسی و در صورتی که با اصول علمی دنیا منطبق باشد پروانه تولید دارو را دریافت می‌کنیم.

ایکنا ـ چرا علی رغم پتانسیل بالا داروهای طب ایرانی مثل داروهای طب چینی به دنیا معرفی نشده است؟  

دو هزار و 300 گونه گیاه دارویی در ایران داریم که هزار و 728 گیاه بومی ایران هستند و در سایر مناطق دنیا وجود ندارند که قدرت منحصر به فردی برای ایران ایجاد می‌کند و طی سال‌های اخیر نیز در خصوص این گیاهان کارهای خوبی برای تجاری سازی این گیاهان در صنعت انجام شده است ولی مشکلی که وجود دارد این است که ارتباط دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها و صنعت هنوز آنچنان که لازم است شکل نگرفته و اتصال خوبی بین این مراکز برقرار نشده است.

پژوهشکده گیاهان دارویی این آمادگی را دارد و به صنعت و دانشگاه نیز این مسئله را اطلاع داده‌ایم که آماده هستیم پژوهش‌هایی که در دانشگاه‌های مختلف کشور در حوزه گیاهان دارویی انجام شده است را پایش و رصد کنیم و آنهایی که از نظر سطح تکنولوژ‌ی و سطح آمادگی ورود به بازار مناسب هستند را با هماهنگی و کمک بخش خصوصی به داروی استاندارد برای صادرات تبدیل کنیم.

متأسفانه ارتباط بین صنعت و دانشگاه هنوز توسط پژوهشکده‌ها و نهادهای حد واسط، به درستی مدیریت نشده است و نهادهای حاکمیتی نیز مثل ستاد گیاهان دارویی، وزارت بهداشت و ... از این حوزه حمایت جدی ندارند تا تلفیق فعالیت‌های این چند مرکز منجر به شکوفایی صنعت گیاهان دارویی کشور شود.

ایکنا ـ وزارت بهداشت اکنون بر روی فعالیت دانشکده‌های طب ایرانی تأکید دارد، رشته‌‌های مختلفی نیز در این دانشگده‌‌ها تأسیس می‌شود، آیا این رشته‌ها مرتبط با داروهای گیاهی است؟

بیشتر این رشته‌ها مربوط به طب سنتی است و در خصوص گیاهان دارویی نیست. در دانشکده‌های کشاورزی یکسری رشته‌ها با محور گیاهان دارویی تأسیس شده است ولی متأسفانه رشته گیاهان دارویی و داروهای گیاهی هنوز مجوز تأسیس نگرفته و بیشتر همان طب سنتی است که در زمینه درمان از داروهای سنتی استفاده می‌کند. در این خصوص نیاز به بازنگری اساسی داریم که اقداماتی نیز در این زمینه آغاز شده است.

ایکنا ـ وضعیت جهانی توجه و استفاده از گیاهان دارویی چگونه است؟

گیاهان دارویی در دنیا تجارت بسیار بزرگی دارد و بیش از 40 تا 50 درصد داروهای مصرفی کشورهایی مثل چین، آمریکا، فرانسه و آلمان داروهای گیاهی است ولی در کشور ما این رقم حدود پنج تا شش درصد است و هنوز حتی به 10 درصد هم نرسیده‌ایم. علت مسئله این است که هم پزشکان ما هنوز با این حوزه آشنایی خوبی ندارند و هم صنعت ما هنوز نتوانسته در این حوزه آنطور که باید و شاید داروهایی با استاندارد جهانی تولید کند ولی در مجموع در چند سال اخیر اتفاقات خوبی رخ داده و از عدد یک درصد به رقم شش درصد در استفاده از داروهای گیاهی رسیده‌ایم. یعنی پنج برابر وضعیت، بهتر شده اما هنوز جای کار زیادی باقی مانده است.

ایکنا ـ علی‌رغم این همه پتانسیل چرا روند موفقیت در حوزه گیاهان دارویی به نظر کند می‌رسد؟

جهاددانشگاهی در این حوزه بسیار دست تنهاست و یاری ندارد و اگر به جهاددانشگاهی در حوزه گیاهان دارویی کمک کنند ما می‌توانیم این حوزه را شکوفا کنیم. اما به عنوان بزرگ‌ترین پژوهشکده گیاهان دارویی در کشور و پژوهشکده‌ای که حتی در خاورمیانه نیز نظیر ندارد، نه تنها دولت بودجه‌ای برای حمایت از پژوهش‌های ما اختصاص نمی‌دهد بلکه حقوق پرسنل هم از درآمدهای جاری خود پژوهشکده تأمین می‌شود؛ همین مسئله موجب می‌شود نتوانیم به اقدامات و طرح‌های توسعه‌ای و راهبردی فکر کنیم؛ حتی یک ریال از سوی دولت برای تأمین حقوق اعضای هیئت علمی پژوهشکده اختصاص داده نشده است. همین مسئله باعث زمین‌گیر شدن فعالیت‌های ما می‌شود یعنی به جای اینکه به فعالیت‌های راهبردی بزرگ فکر کنیم درگیر کارهای کوچک شده‌ایم تا بتوانیم حقوق اعضا را تأمین کنیم؛ این در حالی است که در همین حوزه بودجه‌هایی به سایر مراکز اختصاص داده می‌شود که عملاً کاری نمی‌کنند اما بودجه‌ها و حمایت‌های خوبی دریافت می‌کنند.  

ایکنا ـ آیا این مشکلات موجب توقف روند توسعه‌ای شما شده است؟

خیر؛ علی‌رغم تمام این مشکلات طی سه سال اخیر 38 فناوری راهبردی در حوزه گیاهان دارویی در زمینه داروهای گیاهی انسانی، داروهای گیاهی دامپزشکی، داروهایی در زمینه مکمل‌های ورزشی، آفت‌کش‌های گیاهی و ... تولید کرده‌ایم و حاضر هستیم همه 38 فناوری را با صنعت به اشتراک گذاشته و به شرکت‌های دانش بنیان تبدیل کنیم؛ با این 38 فناوری هزاران نفر می‌توانند جذب شرکت‌ها شوند و صنعت گیاهان دارویی کشور نیز شکوفا شود.  

ما این آمادگی را داریم و تأسیس صندوق پژوهش و فناوری را برای یکی از این فناوری‌ها آغاز کرد‌ه‌ایم و امیدواریم برای سایر فناوری‌ها نیز همین مدل را پیاده کنیم.

ایکنا ـ برنامه آینده شما چیست؟

تلاش داریم این 38 فناوری که تولید شده و اکنون آماده است را با مشارکت بخش خصوصی به شرکت‌های دانش بنیان تبدیل و جوانان نخبه را در این شرکت‌ها جذب کنیم تا در سراسر کشور منشأ اثر شویم.

همچنین در جهت اینکه از تمام ظرفیت‌های جهاددانشگاهی در حوزه گیاهان دارویی استفاده کنیم در حال ایجاد سه شبکه هستیم؛ شبکه اول شبکه تولید گیاهان دارویی، شبکه دوم شبکه تولید داروهایی گیاهی و شبکه سوم شبکه آموزش گیاهان دارویی و می‌خواهیم تمام واحدهای جهاددانشگاهی که در حوزه گیاهان دارویی کار می‌کنند را به هم متصل و یک شبکه منظم برای انجام پروژه‌های کلان در کشور ایجاد کنیم. می‌خواهیم نه تنها پژوهشکده‌ها بلکه تمام واحدهای جهاددانشگاهی که در حوزه گیاهان دارویی ظرفیت‌هایی دارند را برای انجام یک کار بزرگ کنار پژوهشکده بیاوریم. کارهای مقدماتی این سه شبکه انجام شده و طی چند ماه آینده به صورت عملیاتی کار خود را آغاز خواهند کرد.

ایکنا ـ اگر دولت از شما حمایت کند، قادر به انجام چه کارهایی هستید؟

عدم حمایت دولت از بخش تولید داروهای گیاهی در حالی است که به دلیل تحریم‌ها در حوزه تأمین دارو مشکل داریم ولی به پشتوانه گیاهان دارویی می‌توانیم بسیاری از داروهای گیاهی را خودمان تولید کنیم.

مسئولان کشور باید به بخش گیاهان دارویی و داروهای گیاهی توجه بیشری داشته باشند. یکی از مزیت‌های کشور ما داشتن مقدار قابل توجهی داروی گیاهی بومی است. ما گلایه زیادی به دلیل نبود حمایت بودجه‌ای داریم؛ هیچ حمایت بودجه‌ای از ما صورت نمی‌گیرد. حتی یک ریال برای تهیه تجهیزات به ما اختصاص داده نمی‌شود و اگر از ما حمایت شود می‌توانیم راهبردهای نوینی در این حوزه پیاده‌سازی و کمک قابل توجهی به اشتغال‌زایی در کشور داشته باشیم اما هنوز آنچنان که باید و شاید در این حوزه دیده نشده‌ایم ولی تلاش‌هایمان را متوقف نمی‌کنیم و هر روز بیشتر تلاش می‌کنیم تا این 38 فناوری را برای اشتغال جوانان و حل مشکلات کشور مورد استفاده قرار دهیم.

ایکنا ـ در تبلیغات مختلفی می‌بینیم که به اسم پژوهشکده گیاهان دارویی محصولات مختلف از جمله محصولات گیاهی لاغری معرفی می‌شود؛ آیا چنین محصولاتی را تأیید می‌کنید؟

خیر؛ تمام محصولاتی که ما تولید می‌کنیم را در وبسایت خودمان معرفی می‌کنیم. بسیاری از این محصولات کلاه‌بردای است و ما آنها را تأیید نمی‌کنیم و چندین بار هم در این خصوص تذکر داده‌ایم. یکسری افراد هستند که از عنوان پژوهشکده استفاده می‌کنند در حالی که هیچ کدام مورد تأیید ما نیست و تنها مراکزی که از ما تأییده رسمی داشته باشند و مجوز سازمان غذا و دارو را نیز برای تولید محصول گرفته باشند می‌توانند از عنوان پژوهشکده ما استفاده کنند.

گفت‌وگو از زهرا ایرجی