«روایت عهد» تلاش برای عینیت خلاقیت است + فیلم
موزه‌دار موزه امام علی(ع) گفت: در نمایشگاه «روایت عهد» تلاش شده تا خلاقیت به عینه وجود داشته باشد چون پرهیز از تکرار یکی از رویکرد‌های همیشگی در موزه امام علی(ع) است.
به گزارش خبرنگار ایکنا، موزه هنر‌های دینی امام علی(ع) از عید غدیر میزبان نمایشگاه هنر‌های تجسمی «روایت عهد» است. این نمایشگاه که تا پایان تابستان ادامه دارد ۱۰۰ اثر در رشته‌های، نقاشی، نقاشی‌خط، خوشنویسی، گرافیک، شمایل‌نگاری را به نمایشگاه درمی‌آورد. همچنین در کنار این نمایشگاه، کارگاهی با محوریت نقاشی قهوه‌خانه‌ای از عید قربان در موزه امام علی(ع) برپا است. در این ورک‌شاپ سعید و سهیل مصیبی دو هنرمند نقاشی قهوه‌خانه مشغول کار هستند. نقاشی قهوه‌خانه‌ای که روزگاری توسط هنرمندانی، چون حسن گولر آغاسی به اوج خود رسیده بود در دو یا سه دهه گذشته دیگر رونق گذشته را ندارد. در گزارش زیر، نگاهی اجمالی به نمایشگاه و کارگاه نقاشی قهوه‌خانه‌ای خواهیم داشت.
هنر دلی
در ابتدای گزارش با سعید مصیبی، هنرمند نقاش گفت‌وگو کردیم. وی با بیان اینکه نزدیک به ۳۷ سال است که در عرصه نقاشی قهوه‌خانه‌ای و نقاشی دیواری مشغول فعالیت است، گفت: جدا از نقاشی در امر خوشنویسی نیز فعالیت می‌کنم. در سال‌های اخیر به اتفاق پسرم که امروز در این کارگاه با او همراه هستم مشغول فعالیت هستیم تا بتوانیم در حد توانمان موجب احیای این هنر آیینی شویم. کار کردن در حوزه نقاشی قهوه‌خانه‌ای، امری درآمدزا نیست که به دلیل مسائل مالی، فردی بخواهد به سمت آن کشیده شود. هرآنچه در این هنر شاهدش هستیم تماماً دلی است و بر پایه باور‌های قلبی شکل می‌گیرد. در نقاشی قهوه‌خانه‌ای یک نیاز اصلی وجود دارد آن هم داشتن باور‌های دینی و تاریخی است. هنرمندی که در این زمینه ظرفیت لازم را نداشته باشد نخواهد توانست به کیفیت لازم دست پیدا کند.
وی افزود: این هنر نیازمند حمایت‌های دولتی است، زیرا اگر این امر رخ ندهد متاسفانه این هنر که کاملاً ویژگی ایرانی و شیعی دارد به فراموشی سپرده خواهد شد. توصیه‌ام برای احیای نقاشی قهوه‌خانه این است که آن را از شکل موزه‌ای خارج کرده و به در اختیار مردم قرار دهیم، چون هرگاه هنری در بین توده مردم مقبولیت داشته باشد به کیفیت لازم دست پیدا خواهد کرد. نکته دیگر، نقاشی قهوه‌خانه نیازمند مکانی مشخص است تا هنرمندان این عرصه بتواند در آنجا تردد داشته باشند. این اتفاق هم تنها با مساعدت دولتی رقم خواهد خورد.
مصیبی تاکید کرد: در ادامه باید به گرانی ابزار آلات نقاشی اشاره کنم. این مسئله روی هنرمندان این حوزه فشار بسیاری آورده است، چون ما نمی‌توانیم دربازار آزاد، درآمدزایی داشته باشیم تا بتوانیم با توجه به گرانی وسایل نقاشی از عهده هزینه‌های این هنر برآییم. در این راستا نهاد‌های دولتی حداقل کاری که برای این هنر آیینی می‌توانند انجام دهند کمک برای فعالیت بهتر و بیشتر است.
وی درباره قابلیت امروزی کردن موضوعات نقاشی قهوه‌خانه‌ای بیان کرد: نقاشی قهوه‌خانه با موضوعات قدیمی این هنر، یعنی موضوعات حماسی، مذهبی و ملی سازگاری بیشتری دارد، اما قابلیت به روز کردن را هم دارد یعنی موضوعات قدیمی را با خوانش امروزی می‌توان در این آثار دنبال کرد. مشکل به روز کردن در هنر نگارگری وجود دارد. موضوعات امروزی را به ندرت می‌توان در نگارگری‌ها دید مگر در قالب تک‌چهره‌ها، ولی می‌توان این هنر‌های قدیمی را به روش تازه‌ای ارائه کرد. به طور مثال متون قدیمی را با خوانش امروزی بیان کرد.
مصیبی تاکید کرد: اسلوب‌ها و شگرد‌های تصویری که در پرده‌های نقاشی از سوی این نقاشان استفاده می‌شد، بر اساس شگرد‌های متداول نقاشی بود، اما هر نقاش با توجه به سلیقه و روش‌های تجربی‌اش به خلق اثر می‌پرداخت. به همین دلیل، بیشتر پرده‌های نقاشی قهوه‌خانه‌ای لحنی صریح و درعین‌حال بیانی ساده داشتند که هدفشان اثرگذاری بیشتر بر مخاطبان بود.
خیالی‌سازی برای واقعیت عینی
در ادامه این گزارش سهیل مصیبی نقاش مکتب قهوه‌خانه با تایید سخنان پدرش بیان کرد: نقاشی قهوه‌خانه‌ای شیوه یا مکتبی از نقاشی است که با نام حسین قوللَر آقاسی همراه است. آثاری که مخاطبانش در قهوه‌خانه‌ها بودند و نقال‌ها از روی پرده‌ها و بوم‌ها، برای مردم عامی داستان‌سرایی می‌کردند، داستان‌های مذهبی، حماسی، بزمی و فولکلور. این مکتب عمری کوتاه داشته، از اواخر قاجار تا جواد عقیلی آخرین بازمانده نسل طلایی نقاشی قهوه‌خانه‌ای. این مکتب که به‌دلیل بی‌توجهی جامعه هنری و نبود انسجام میان هنرمندان آن، امروزه بسیار بی‌رمق است، شیوه‌ای از نقاشی است که برای اولین بار به شکل وسیع وارد فضای جامعه و مردم عادی شد، بسیاری آن را فراموش کرده و حتی هنرمندان نیز علاقه‌ای به کشیدن آثار به شیوه قهوه‌خانه‌ای ندارند.
وی افزود: قبل از اینکه نقاشی قهوه‌خانه را شروع کنم، نقاشی دیواری انجام می‌دادم. دلیل علاقه به این شکل از هنر، ریشه در کودکی‌ام دارد. چون از آن زمان به همراه پدر همیشه در محفل‌های اساتید این هنر حضور داشتم و همین مسئله، عشق اولیه به نقاشی قهوه‌خانه‌ای را در من رقم زد. در ضمن دلبستگی‌های دینی یکی دیگر از عوامل علاقه‌مندی من به این شکل از نقاشی است. از دیگر شاخصه‌های نقاشی قهوه‌خانه‌ای می‌توان به شگرد‌های برجسته‌نمایی و ژرف‌نمایی که از سوی نقاشان به‌کار برده می‌شد، اشاره کرد که مهم‌ترین ویژگی آن بهره‌گیری از شیوه و اسلوبی آزاد در طراحی بود و نقاش بدون رجوع مستقیم به مدل، تصویرسازی می‌کرد. به همین دلیل خود نقاشان قهوه‌خانه‌ای عنوان خیالی‌سازی را برای کارهایشان برمی‌گزیدند تا از نقاشانی که به واقعیت عینی می‌پرداختند و شخصیت‌ها را براساس رجوع مستقیم به مدل طراحی می‌کردند، متمایز باشند. درضمن هنرمندی که می‌خواهد درباره ائمه(ع) کار کند باید حتماً به موضوع باور قلبی داشته باشد والا بدون اعتقاد نمی‌توان در این شکل از نقاشی موفق بود.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا نقاشی قهوه‌خانه رونق گذشته را ندارد، تصریح کرد: دلیل اولی که برای این مسئله می‌توان برشمرد به عدم تلاش هنرمندان مربوط می‌شود، چون نیاز بود با گذر زمان نقاش‌های قهوه‌خانه کار خود را به نسل جدید معرفی کنند؛ اتفاقی که رخ نداد! این کم‌کاری در حالیست که در حوزه تذهیب و نقاشی قاجاری به همت هنرمندانش این هنر هنوز پویا و زنده است و هر ساله نمایشگاه‌های مختلفی هم برپا می‌شود. مشکل دیگر به نبود حمایت‌هایی برمی‌گردد که از طرف مسئولان رخ داده و هیچ‌گونه حمایتی از نقاشی قهوه‌خانه‌ای صورت نگرفته است.
مصیبی با بیان اینکه قیاس نقاشی قهوه‌خانه‌ای با دیگر اشکال نقاشی صحیح نیست، توضیح داد: یکی از اجحاف‌هایی که به نقاشی قهوه‌خانه‌ای شده مقایسه است که پیرامون این هنر با نقاشی کلاسیک انجام می‌شود. نقاشی قهوه‌خانه اسلوب خودش را دارد پس نباید آن را با نقاشی غربی مقایسه کرد.
وی اضافه کرد: مسئله‌ای دیگری که در این رابطه وجود ندارد به نبود مکانی مشخص برای نقاشی قهوه‌خانه‌ای مربوط می‌شود؛ مشکلی که باعث شده هنرمندان قهوه‌خانه‌ای مرکزیتی نداشته باشد. نکته تاسف‌آور اینکه این هنر با وجود اینکه کاملاً ایرانی است هنوز ثبت بین‌المللی نشده است! نکته‌ای دیگری که به احیای این شکل از هنر کمک می‌کند مساعدت مردم است. مردم خود می‌توانند در فضای مجازی با حمایت از نقاشی قهوه‌خانه به بیشتر دیده شدن این اتفاق کمک کنند.
این نقاش در انتها سخنانش تاکید کرد: از سال ۸۵ شمایل‌کشی در هیئت‌ها ممنوع اعلام شد. این مسئله به نظرم آسیب دیگری بود که به نقاشی قهوه‌خانه وارد شد؛ مشکلی که روی سلیقه مردم تاثیر منفی گذاشت. برای مثال در گذشته نه چندان دور در همه خانه‌ها شمایلی از حضرت علی (ع) وجود داشت، اما آیا این موضوع همانند گذشته دیده می‌شود؟
نام مبارک امیر‌المومنین (ع)
بخش پایانی این گزارش به گفت‌وگوی با لیلا زندی موزه‌دار موزه امام علی (ع) اختصاص دارد. وی با بیان اینکه موزه امام علی (ع) با هدف حمایت از هنرمندان، نمایشگاه‌های خود را بر پا می‌کند، گفت: «رویداد عهد» از عید غدیر در این موزه بر پا شده و تا سه ماه نیز برپا خواهد بود. علاقه‌مندان به هنر‌های دینی و آیینی می‌توانند به صورت رایگان بیننده کار‌های فاخر این نمایشگاه باشند. موضوع اصلی در این نمایشگاه حضرت امیر (ع) است. درضمن از عید قربان، ورک‌شاپ نقاشی قهوه‌خانه‌ای توسط استاد مصیبی در موزه امام علی (ع) برپاست دراین کارگاه نحوه خلق نقاشی مذهبی به نمایش گذاشته می‌شود.
وی ادامه داد: در نمایشگاه «عهد» شاهد نمایش ۱۰۰ اثر هنری هستیم که برخی از آثار هم برای اولین بار در معرض دید علاقمندان قرار می‌گیرد. همچنین در این نمایشگاه گوناگونی فرم را هم داریم. نقاشی، شمایل‌نگاری، نقاشی‌خط، گرافیک، خوشنویسی از جمله هنر‌هایی است که در رویداد «عهد» ملاحظه می‌کنیم.
این موزه‌دار با بیان اینکه در نمایشگاه، آثاری از اساتید برجسته به نمایش درآمده، گفت: در آثار به نمایش درآمده در نمایشگاه «روایت عهد» تعدادی از کار‌های اساتید هم وجود دارد. برای مثال در حوزه خوشنویسی ما از استاد امیرخانی کاری را به نمایش در‌آورده‌ایم. ساعد مشکینی، قدرت‌الله عاقلی، رضا عابدینی، صداقت جباری و... دیگر اساتیدی هستند که آثارشان در این نمایشگاه وجود دارد. در این رویداد همچنین نقاشی‌های مدرن و انتزاعی هم وجود دارد البته همانگونه که گفتم در همه کار‌ها یک نکته مشترک ویژه وجود دارد آن هم نام مبارک امیرالمؤمنین(ع) است.
زندی تاکید کرد: در نمایشگاه تلاش شده تا خلاقیت به عینه وجود داشته باشد، چون پرهیز از تکرار یکی از رویکرد‌های همیشگی در موزه امام علی (ع) است. درباره این نمایشگاه اضافه می‌کنم به دلیل کار‌های شاخصی که در این رویداد هنری وجود دارد احتمالاً تا پایان سال شاهد برپایی نمایشگاه خواهیم بود.
این موزه‌دار در پاسخ به این سؤال که چرا نمایشگاه‌های دینی عمدتاً کم تماشاگر هستند، تصریح کرد: موزه مکانی برای همه مردم است و تنها به قشری خاص خلاصه نمی‌شود با این توضیح در موزه امام علی(ع) روی مخاطب عام تاکید ویژه وجود دارد. البته کمبود نیروی انسانی و نبود تبلیغات مناسب باعث شده کمی کارمان مشکل شود.
زندی در پاسخ به این سؤال که از غدیر سال گذشته تا غدیر امسال چه اتفاقات هنری در موزه امام علی (ع) رخ داده، بیان کرد: به صورت دوره‌ای نمایشگاه‌های متعدد هنری برگزار کردهایم. در این میان هنر‌های دینی همیشه جز اولویت‌های ما در موزه امام علی (ع) بوده است، اما در این میان به دیگر فضا‌های هنری هم توجه کردهایم. البته در این کار‌ها نیز به صورت غیر‌مستقیم به مفاهیم دینی توجه شده است.
وی تصریح کرد: یکی از آسیب‌های جدی در حوزه هنر‌های دینی تاکید بیش از حد روی نگاه دینی به صورت مستقیم است، درصورتی‌که از نگاه من هنر‌هایی که تلاش می‌کنند به صورت انتزاعی به موضوعات دینی نگاه کنند هم قادرند در جذب مخاطب به سمت موضوعات مورد نظر موفق باشند. برای نمونه به نمایشگاه استاد جواد حمیدی اشاره می‌کنم.
وی در پایان گفت: در نمایشگاه فعلی موضوع محوری بحث ولایت امیرالمؤمنین(ع) مد‌نظر است، اما در نمایشگاه‌هایی دیگری که برگزار می‌کنیم تلاش داریم از کلام ائمه برای اشاعه شبک زندگی اسلامی بهره ببریم.
