نهضت حسینی سرشار از کرامت انسانی است

محمود تنها، پژوهشگر قرآنی در گفت‌وگو با ایکنا از مازندران، به موضوع سلامت معنوی در پرتو آموزه‌های نهضت حسینی پرداخت و با اشاره به کرامت انسانی گفت: یکی از بهترین سرمایه‌هایی که عصر امروز برای تبلیغ مکتب تربیتی اسلام داریم، معرفی درست نهضت حسینی است که مملو از کرامت انسانی است. این نهضت به ما آموخت که کرامت انسانی خود را به هیچ قیمتی نفروشیم، تن به ذلت ندهیم، اگر با عزت بمیریم بهتر از آن است که با ذلت زندگی کنیم.

وی حریت و آزادگی از دیگر اصول و دیدگاه حضرت ابا عبدالله(ع)  دانست و افزود: آموزه دیگر این نهضت حریت و آزادگی است که حضرت اباعبدالله(ع) به ما آموخته که پیش‌تر از آنکه دست و پای انسان‌ها را آزاد کنیم، باید به آزادی اندیشه آن‌ها بپردازیم. برتری آزادی اندیشه، بر آزادی دست و پای انسانی آموزه بسیار بزرگی است.

تنها ادامه داد: حضرت امام حسین(ع) بر حریت و آزادگی تأکید داشتند و فرمودند: «إن لم یکن لکم دین و کنتم لاتخافون المعاد کونوا أحرارا فی دنیاکم؛ اگر دین ندارید و از روز قیامت هم ترسی در دل احساس نمی‌کنید، لااقل در دنیای خود آزاده‌خو باشید». آزادگی ولو منهای دین باشد، باز هم ارزش دارد. این شعار، همه جهانیان را مخاطب می‌سازد و به آن‌ها می‌گوید حتی اگر تابع دین و مذهبی نیستید، اصول انسانیت و شرافت انسانی را فراموش نکنید.

جایگاه «آزادی» و «آزادگی» در قیام عاشورا

تنها تشریح کرد: «آزادی» و «آزادگی» واژه‌های فارسی، به معنای وارستگی و رهايی، مترادف با كلمه «حريت» در عربی است. ترديد نيست كه آزادی يكی از اصول بنيادين در حماسه حسينی و قيام عاشورا است. اين دو مفهوم در فرهنگ مسلمانان، به ويژه در معارف شيعی، تا آنجا پيش رفته است كه می توان اشاره کرد که دو كلمه «آزادی و آزادگی» و «عاشورا» پيوسته يادآور يكديگرند، حتی گاه معنای يكی به حوزه ديگری وارد می‌شود، درست مانند دو كلمه «عدالت» و «علی(ع)» كه هميشه تداعی‌گر يكديگرند، چنان كه اگر علی(ع) نبود، عدالت معنای صحيح خود را در حوزه عمل و ميدان اقدام، پیدا نمی‌کرد.

پژوهشگر علوم قرآنی با ارائه این مطلب که امام حسين(ع) وقتی مشاهده کرد که حُرّ بن يزيد رياحی از قيد قبيله و قوم رهيده و قدم به ساحت مقدس آزادی گذاشته و می‌خواهد با مرگ ِ انتخابي خود، جاودانه گردد، خاطرنشان کرد: امام حسین(ع) به حر فرمود: «أنت الحرّ كما سمّتك به أمّك. و أنت الحرّ في الدنيا و أنت الحرّ فی الا خره ؛ تو آزادمردی، چنان كه مادرت تو را با همين نام ناميد، تو نه تنها در اين دنيا، بلكه در سرای ديگر نيز آزادمردی».

وی با بیان این که امام حسين(ع) تا آنجا به آزادی و آزادگی يارانش اهتمام داشت كه حتی نمی‌خواست كسی از آن ها در قيد قرضی يا گرفتار وامی، گرچه اندک باشد، ابراز کرد: ابن سعد در «الطبقات الكبير» در اين باره روايتی نقل می‌كند که يكی از ياران امام حسين(ع) نزد او آمد و گفت که در ذمّه من قرضی است. امام(ع) با شنیدن این سخن گفت: «لا يقاتل معي من عليه دَين» هركه را قرضی است، همراه من نجنگند» و با همين سخن نه تنها از او، بلكه از همه همراهانش خواست تا در همراهی او از هر جهت آزاد باشند و با اختيار كامل گام بردارند.

غیرت دینی در مکتب حسینی

تنها غیرت دینی را از دیگر آموزه‌های نهضت حسینی دانست و تأکید کرد: دیگر آموزه نهضت حسینی بی‌شک غیرت دینی است و صیانت از ارزش های اسلامی، از جمله آموزه‌های بی‌بدیل در قیام عاشورا است، به عنوان نمونه هنگامی که حضرت قمر بنی هاشم(ع)، دست راستشان قطع شد، بیان کردند که با این که یک دستم قطع شده، باز هم از دین حمایت می‌کنم. این سخن نشان می‌دهد که شهیدان کربلا برای حفظ و صیانت از دین قیام شربت شهادت نوشیدند.

تنها در ادامه با اشاره به عبوديّت اظهار کرد: امام حسین(ع) عصر روز نهم به برادر خویش، ابالفضل العباس(ع) فرمودند: «ارجع إلیهم فأن استطعت أن توخّرهم إلى غدوه و تدفعهم عنّا العشیّه، لعلّنا نصلّی لربنا اللیله و ندعوه و نستغفره، فهو یعلم أنی کنت احبّ الصلاه له و تلاوه کتابه و کثره الدعاء و الاستغفار و انما أراد بذلک أن یردّهم عنه تلک العشیّه حتّى یأمر بأمره و یوصی اهله؛‌ نزد آن‌ها برگرد و اگر مى‌توانى کارشان را تا صبح فردا به عقب بینداز و آن‌ها را امشب از ما دور کن تا امشب به درگاه پروردگارمان نماز بگذاریم و او را بخوانیم و از او طلب مغفرت کنیم، خدا مى‌داند که من نماز به درگاهش، تلاوت کتابش، دعا و استغفار زیاد را دوست مى‌دارم».

وی در ادامه گفت: یقیناً نماز تاريخى و بى‌نظير روز عاشورا، روح نماز را زنده كرد و مفهوم نماز را براى راهيان راه حق آشكار ساخت و معنى واقعى عبوديت و پاكبازى در راه معبود را نشان داد، قلم سرخ بر معبودهاى خيالى و بت‏‌هاى شيطانى دنياپرستان و بندگان زر و زور كشيد و مهم‌ترین پیام نماز جماعت ظهر عاشورا از سوی امام حسین(ع) و یارانش این است که نماز را باید در سخت‌ترین شرایط هم به پا داریم و اگر با حضور قلب اقامه شود، بسیاری از آسیبب‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه نیز برطرف می­‌شود.

پژوهشگر علوم قرآنی عزتمندی و سازش ناپذیری را ازدیگر آموزه‌های نهضت حسینی دانست و توضیح داد: اگر تعمّقی در رفتار‌شناسی یاران امام حسین و اسرای کربلا داشته باشیم، به وضوح عزتمندی آنان را مشاهده می‌کنیم به عنوان نمونه وقتی می­‌شنویم حضرت زینب(س) در مقابل یزید در شام بیان می‌دارند، «این برای من ننگ است که با تو سخن بگویم؛ من تو را ناچیز و ناتوان می‌شمارم.» این‌گونه با شجاعت سخن گفتن در حال اسارت، برای ما درس است که در هیچ شرایطی در برابر دشمن تسلیم نشویم، از اصول خود عقب ننشینیم و به ذلت تن ندهیم.

تنها «اخلاق» را از دیگر آموزه‌های مهم قیام امام حسین(ع) دانست و تأکید کرد: امام در اوج نبرد، اخلاق را فراموش نمی کند به عنوان مثال عصر تاسوعا بود، شمر برای امان نامه دادن به قمر بنی‌هاشم و برادرانش آمد و ایشان را صدا زد و گفت که «عین بنو اختنا؟»، «خواهرزاده‌های من کجا هستند؟» حضرت ابوالفضل شنید، ولی پاسخ شمر را نداد، امام حسین(ع) فرمود که برادران «اَجیبوا و ان کان فاسقاً»، «می‌دانم که او فاسق و ظالم است، امازمانی که  با شما صحبت می کند، ادب را رعایت کنید و پاسخ او را بدهید»، حضرت ابوالفضل(ع) می خواستند در برابر برادر احترام کنند و پاسخ شمر را ندهند، اما امام حسین(ع) گفتند که از سوی من مانعی ندارد، پاسخ او را بدهید. این نمونه نشان می‌دهد که امام حسین(ع) در اوج نبرد با دشمن نیز اخلاق را زیر پا نگذاشتند.

موعظه‌ تأثیرگذار امام حسین(ع)

وی با بیان این که موعظه‌ تأثیرگذار یکی از دیگر خصلت‌های امام حسین(ع) است افزود: مردی خدمت امام حسین(ع) آمد و گفت: می خواهم گناه نکنم ولی نمی‌توانم. موعظه‌ای کن، تا مانع صدور گناه از من شود. امام(ع) این شخص را به پنج کار را دعوت کرد و آورد: «جاء رجل الی الحسین(ع) و قال «انا رجل عاص و لا اصبر عن المعصیه فعظنی بموعظه فقال(ع)»، «افعل خمسه اشیاء و اذنب ما شئت.»، اول آن که روزی خدا را نخور و هرچه خواستی گناه کن، «فاول ذلک، لا تاکل رزق الله و اذنب ما شئت.»، دوم این که از ولایت خدا خارج شو و هرچه خواستی گناه کن، والثانی «اخرج من ولایه الله و اذنب ما شئت.»، سوم این که جایی پیدا کن که خدا تو را نبیند و هرچه خواستی گناه کن»، والثالث، «اطلب موضعا لا یراک الله و اذنب ما شئت.»، چهارم این که آن گاه که ملک‌الموت برای قبض روح تو می‌آید. اگر توانای دفع او را داری و می‌توانی از دست وی نجات پیدا کنی، هرچه می‌خواهی گناه کن و الرابع «اذا جاء ملک الموت لیقبض روحک فادفعه عن نفسک و اذنب ما شئت.»، پنجم این که وقتی مأمور جهنم خواست تو را وارد جهنم کند، اگر می توانی داخل نشو و هرچه می‌خواهی گناه کن، والخامس «اذا ادخلک مالک فی النّار فلا تدخل فی النّار و اذنب ما شئت».

تنها با اشاره بر این که حضرت زینب(س) نماد فضل انسانی‌ است،‌ گفت: «آنه‌ماری شیمل» که اسلام‌پژوه سرشناس آلمانی است، درباره حضرت زینب(س)‌ می‌نویسد که چه روحیه‌ای باعث می‌شود که ایشان سرنیزه‌ها را بشکنند و تن برادر خود را در دست بگیرند، در حالی که سر ندارد و آن را برای قربانی خداوند بخوانند «اللهم تقبل منا هذا قلیل القربان»، خداوندا! «این قربانی اندک را از ما بپذیر!» این تعبیر نشان دهنده نهایت فروتنی و سپاس گزاری حضرت زینب(س) در پیشگاه خدا است، و در عین حال تیری هم چون شهاب ثاقب بر قلب دشمن است، که هان ای دشمنان سنگ دل هرگز نپندارید که ما خوار شده ایم، بلکه ما سرافراز هستیم، چراکه برای خدا قربانی داده‌ایم! این حرکت عرفان نگاه و لسان توحیدی حضرت زینب(س) را نمایش می‌دهد، زمانی که هیچ چیز جز زیبایی بدون توجه به مادیات و ظواهر عالم نمی‌بینند(مارایت الا جمیلا)!

آری کربلا بلوغ عاطفه و اندیشه است و هرکس به بلوغ فکری و عاطفی برسد عاشورایی است امید که ما هم این‌گونه باشیم.